Het is al code zwart in de ziekenhuizen

 

De coronacijfers vallen tot nu toe mee, omikron lijkt echt minder ziekmakend dan delta en het boosteren is op stoom gekomen, dus de roep om versoepelingen neemt toe. We weten echter dat er vaak te snel is versoepeld en we daarvoor een hoge prijs hebben betaald. De ziekenhuizen en ic’s liggen nog steeds overvol, het stuwmeer aan uitgestelde operaties groeit verder, en de uitval in de zorg is onverminderd hoog. Wie werkelijk denkt dat het allemaal wel meevalt en de lockdown zwaar overdreven is, kan misschien dit artikel in De Volkskrant even lezen:

Het dreigen sombere maanden te worden voor patiënten die op de wachtlijst staan voor een operatie. Sommigen wachten al meer dan een half jaar op hun behandeling. Volgens de recentste cijfers is het stuwmeer aan inhaalzorg na vier coronagolven gegroeid naar 210 duizend operaties. Dat aantal is volgens een woordvoerder van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de afgelopen weken alleen maar verder opgelopen.

41 procent van de operatiekamers is gesloten. Zeker 20 van de 73 ziekenhuizen kunnen niet alle kritiek planbare zorg, zoals kankerbehandelingen, binnen de norm van zes weken leveren. Veel patiënten op de wachtlijst zullen ook in het eerste kwartaal van 2022 vermoedelijk niet worden geholpen, zei Ernst Kuipers, voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg eerder deze maand tijdens een briefing aan de Tweede Kamer.

Er zijn vele duizenden mensen die dagelijks ondragelijke pijn lijden omdat hun operatie voor onbepaalde tijd is uitgesteld. Ze zien en voelen hoe ze achteruit gaan. Zoals deze man die nu 22 uur per dag op bed ligt omdat in de rolstoel zitten teveel pijn doet. Hij lijdt aan MS en heeft nierstenen die er zo snel mogelijk uit moeten:

‘Het voelt alsof mijn leven uit mijn vingers glipt. Ondanks mijn ziekte probeer ik er alles uit te halen. Ik ben normaal gesproken een echte doener: elke dag met mijn hulphond erop uit, lekker het strand op. Daar haal ik energie uit. Nu heb ik het gevoel dat ik steeds verder achteruitga. Dat vind ik misschien nog wel het ergste van dit alles.’

Maar ook mensen die onherstelbare schade oplopen of zelfs komen te overlijden. Ernst Kuipers zei eerder dat het uitstellen van die zorg veel levensjaren zal kosten. Voor alles behalve corona en zeer acute zaken zoals een ernstig ongeluk of hartaanval, kom je mogelijk achteraan die enorme wachtlijst te staan (het werkt meen ik in feite zo dat de ernstigste gevallen eerst mogen, wat ertoe leidt dat veel mensen net zo lang moeten wachten tot hun gezondheid zozeer is achteruit gegaan dat ze tot de semi-acute gevallen behoren). Het is moreel behoorlijk dubieus dat alle coronapatiënten, ook de ongevaccineerden, eerst een bed krijgen en daarna de kankerpatiënt pas aan de beurt komt. Het gaat zelfs zo ver dat soms op de dag van de geplande operatie deze wordt afgezegd omdat het enige vrije bed naar een acute coronapatiënt moet.

Dit roept de vraag op of er misschien andere keuzes moeten worden gemaakt. Of een bepaald aantal bedden vast gereserveerd moet worden voor bijvoorbeeld hart- of kankerpatiënten, los van hoeveel coronapatiënten er binnen komen. Daarmee zal er vrijwel zeker code zwart optreden, maar dat is er in feite nu ook al. Verschillende zorgmedewerkers hebben dit bepleit, maar er wordt in de politiek met een grote boog omheen gelopen omdat het zo gevoelig ligt. Laten we hopen dat het nieuwe kabinet wat dit betreft wat meer politieke moed zal tonen.

Het idee dat wanneer je een (ernstige) diagnose krijgt en snel onder het mes moet, je mogelijk niet geholpen kunt worden, is afschuwelijk. Het recht op goede zorg is een basisrecht, het is iets waar we vanzelfsprekend vanuit gaan. We verzekeren ons er ook voor, er gaat enorm veel geld in om, en we zien onze gezondheid als een van de belangrijkste zaken in het leven. We wikken en wegen aan het einde van het jaar over welke zorgverzekering we nemen, met volledige of beperkte vrije keuze, maar op dit moment kun je voor een deel van de zorg (met name wanneer er een ic-bed na een operatie of behandeling nodig is) überhaupt niet terecht. Ik ben oprecht verbaasd dat hier niet veel meer om te doen is, dat dit niet dagelijks in Nieuwsuur en talkshows voorbij komt en dat mensen zich hier niet veel meer druk om maken.

Er is een ongekende gezondheidscrisis bezig. Niet in de eerste plaats om de kans dat je corona oploopt en de (nogal kleine) kans dat je daar ernstig ziek van wordt of langdurige klachten houdt, maar vooral door de totaal overbelaste zorg in de ziekenhuizen. Dat meer dan 200.000 mensen al vele maanden moeten wachten op een operatie en dit aantal wekelijks verder groeit, want veel niet-corona zorg is nog steeds afgeschaald. Een paar cijfers ter illustratie:

- Afgelopen week kon 40% van de ziekenhuizen de kritiek planbare zorg niet altijd binnen zes weken leveren. Men verwacht dat vanaf half januari de druk op de ziekenhuizen door omikron opnieuw zal toenemen.

- 49% van de ziekenhuizen heeft planbare zorg (zoals knie- en heupoperaties) deels geannuleerd en 50% volledig. Ziekenhuizen houden hun reguliere zorg afgeschaald om ervoor te zorgen dat zij acute en semi-acute zorg (zorg die binnen 24 uur moet worden verleend om gezondheidsschade te voorkomen) kunnen blijven verlenen.

Dit betekent dat ieder van ons, wanneer je een verdacht knobbeltje hebt, een chronische aandoening die plots kan verergeren, verwijde bloedvaten of nierfalen, zaken waarvoor je soms snel behandeld moet kunnen worden, zeer waarschijnlijk op een lange wachtlijst komt met alle risico’s van dien. We hebben terecht een verzekeringsstelsel waarin iedereen voor basiszorg verzekerd moet zijn, omdat we vinden dat iedereen hier altijd recht op heeft. We vinden het onbegrijpelijk dat er in de VS mensen rondlopen die niet verzekerd zijn en niet naar de dokter of het ziekenhuis kunnen indien nodig. Maar wat wij nu hebben is erger, want velen kunnen nu voor een aantal noodzakelijke behandelingen niet terecht, en het lijkt erop dat dit nog wel even gaat duren. Het zorgpersoneel zit er totaal doorheen en de uitval is onverminderd hoog.

Zoals gezegd wordt al her en der geopperd om zaken anders te organiseren, met speciale corona ziekenhuizen, een minimumaantal bedden voor andere afdelingen, etc. Maar voor de meeste mensen is het vuurwerkverbod of het geen inkopen kunnen doen voor de feestdagen belangrijker. Alleen mensen in en rond de zorg lijken zich hier druk om te maken.

Minister De Jonge zei onlangs dat meer ic-bedden ons niet helpen tegen groeiende besmettingscijfers en je er hooguit een paar dagen of week tijd mee zou kopen. Dat klopt als je eenmaal in een exponentiële groeicurve zit met hoge cijfers en verder geen maatregelen neemt. Maar het zou wel degelijk helpen tegen het zorginfarct. In België hoeven ze bij dezelfde cijfers als wij hebben niet alles dicht te gooien omdat er veel meer ic-bedden zijn (2000 op zo’n 11 miljoen mensen). Ook in Denemarken volstaan met hogere besmettingscijfers mildere maatregelen, en in Engeland is alles, zelfs het nachtleven, nog open. Er is meer tijd voordat je aan het plafond zit qua ziekenhuiscapaciteit en dus stringente maatregelen nodig zijn.

Daar komt bij dat Nederland ook steeds achteraan loopt bij het prikken, we minder testen en traceren, en we ons iets minder goed aan de maatregelen lijken te houden dan in sommige andere landen. Als Nederland het aantal ic-bedden dat België heeft zou hebben had alle niet-covid zorg kunnen doorgaan. Die ic-bedden zijn er uiteraard niet even bij te toveren, of beter gezegd: het zorgpersoneel dat daarvoor nodig is, want het kost jaren eer je zoveel ic-verpleegkundigen hebt opgeleid. De afgelopen tijd is het aantal verpleegkundigen juist afgenomen...

De vraag hoe je dit probleem oplost voert hier te ver, maar het begint bij de erkenning dat dit nodig is en dat we structureel meer ic-capaciteit nodig hebben de komende jaren, juist ook om de niet-covid zorg te blijven waarborgen. Ik mis hierin een gevoel van urgentie bij zowel het huidige als nieuwe kabinet. Ik was ook totaal verbluft dat in het nieuwe coalitieakkoord nog geen halve pagina staat over het coronabeleid. Voor allerlei zaken worden ongekende bedragen uitgetrokken, de miljarden vliegen je om de oren, maar bij de zorg moet de verwachte groei afgeremd en de ic’s worden hooguit met mobiele tijdelijke teams uitgebreid (‘flexibele opschaling’). Verder lijkt iedere visie te ontbreken.

Het is fijn dat omikron mogelijk meevalt en dat de somberste scenario’s in elk geval niet lijken uit te komen. Omikron is mogelijk een stap naar het endemisch worden van corona, zo zei WHO topman David Nabarro. Ook anderen zijn voorzichtig optimistisch: de kans is groot dat corona steeds milder zal worden, maar in welk tempo is niet te zeggen. Op dit moment hebben we echter een enorm zorginfarct en gezondheidscrisis op te lossen, en met het huidige zwalkende beleid kan het nog jaren duren voor de kritieke planbare zorg weer op het niveau van voor de pandemie is en alle uitgestelde operaties zijn ingehaald.

Exponentiële groei - de omikron variant

Een week is een eeuwigheid bij exponentiële groei. Vier dagen ook. Dat zijn bij de omikronvariant van het COVID-19 virus twee verdubbelingen. Een verdubbeling van 1% naar 2% lijkt niks, maar van 50 naar 100 is een wereld van verschil. Twee verdubbelingen later ingrijpen kan betekenen dat de vijver niet voor 25% maar voor 100% bedekt is met waterlelies, het kan vele duizenden ziekenhuisopnames of zelfs doden schelen. We verkijken ons continu op exponentiële groei. Ook ik schrok me weer een hoedje toen ik voor de gelegenheid de saga van het schaakbord met de rijstkorrels opzocht. Die gaat ongeveer zo:

In India leefde een koning met een groot verdriet. Hoewel hij de laatste oorlog had gewonnen, was zijn zoon omgekomen in de strijd. Hij sloot zich op in eenzaamheid. Op een dag klopte er een bezoeker aan. Hij had voor de koning een spel ontwikkeld met twee legers, op 64 zwarte en witte vakjes. De koning vond het een prachtig spel, en wilde de avonturier bedanken: hij mocht alles vragen wat hij wilde!

De bezoeker vroeg het volgende: “Ik wil 1 rijstkorrel voor het eerste vakje op het schaakbord, 2 voor de tweede, 4 voor de derde, en het aantal verdubbelt voor ieder vakje tot 64.” “Maar natuurlijk,” zei de koning, “wat een bescheiden vraag!” Een week later klopten verwarde wiskundigen aan bij het kasteel. Het ging namelijk om een totaal van 18.446.744.073.709.551.615 rijstkorrels: zóveel dat heel India bedekt zou zijn onder een laag van 30 centimeter rijst. De koning benoemde de avonturier tot zijn hoogste raadgever, want zoveel rijst kon hij met de beste wil niet geven.

Iemand probeerde dit schaakspel met de rijstkorrels na te bouwen, en waar de korrels niet meer op de vakjes pasten gebruikte hij buizen om ze in te stoppen. Maar die werden al snel te hoog. In het 18^de vakje al 140 cm, ofwel bijna 3 kilo rijst, en het 26^ste vakje zou meer dan 300 meter hoog worden, dus hij besloot miniaturen van hoge dingen te maken en die op de vakjes te plaatsen:

Zo hoog als de buizen zouden reiken als ik wél zou doorbouwen. Dus, op vakje 26 komt een miniatuur Eiffeltoren. En op andere vakjes andere hoge dingen. Dingen waar miniaturen van zijn of van te maken zijn.

De Burj Kalifa (hoogste gebouw ter wereld), de Mount Everest natuurlijk en daarna het International Space Center. De maan, Mars, de zon en als laatste, heel toevallig maar bijna ontroerend toepasselijk, de Voyager. Bijna de laatste buis, de 62e,  met rijst zou zo hoog zijn als de afstand van de aarde tot het door mensen gemaakte object dat het verste staat van de aarde.

Verder dan ons eigen zonnestelsel dus. En dat moet je dan nog eens met 4 vermenigvuldigen voor vakje 64. Mindblowing.

Op het eerste gezicht denk je er met een paar grootverpakkingen rijst wel te zijn, of oké, als je iets beter nadenkt misschien een paar vrachtwagens. Maar dan heb je toch echt wel genoeg rijst. Het geniepige is: twee vakjes minder op het schaakbord en je had ‘maar’ een kwart van de hoeveelheid gehad (zoals de vijver met waterlelies 2 dagen eerder nog maar voor een kwart bedekt is). Bij vakje 20 zit je op een nog overzichtelijke 10 kilo, bij vakje 25 is dat opgelopen naar 336 kilo en bij vakje 30 zit je op meer dan 10.000 kilo. Bij vakje 34 is dit al opgelopen tot bijna 172.000 kilo, en daarna worden de getallen zo astronomisch dat je je er helemaal niks meer bij kunt voorstellen.

Omdat dit soort cijfers en berekeningen voor gewone stervelingen (in tegenstelling wellicht tot wiskundigen, astronomen en epidemiologen) niet te bevatten zijn, gaan we telkens nat. En daarom denken veel mensen nu: ‘Maar het gaat toch goed? De cijfers dalen toch? En er zijn nog maar een paar procent omikron gevallen in Nederland, bovendien weten we nog helemaal niet hoe ziekmakend omikron nou precies is. Stel dat het maar half zo ernstig is, dan zitten we juist goed’. Dat laatste klopt dus niet: het blijkt dat je met een iets hogere besmettelijkheid dan toch al heel snel op meer ziekenhuisopnames en doden komt, alweer door de verraderlijke exponentiële groei.

De regering heeft dat dit keer iets beter begrepen en neemt maatregelen voordat de cijfers weer omhoog schieten. Maar eigenlijk wisten ze dit een week geleden ook al, want toen liepen de cijfers in andere landen met meer omikron besmettingen ook al op. Dit schreef het OMT in haar advies op 10 december, een week voordat uitlekte dat het OMT een harde lockdown adviseert: ‘Er worden verdubbelingstijden van 2 tot 3 dagen gerapporteerd uit Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk, en dat duidt op een mogelijk zeer snelle toename van het aandeel omikron in het aantal infecties.’

Ook meldt het OMT dat in een specifieke GGD-teststraat in Amsterdam het aantal omikron gevallen opliep van 0,5% op 3 december tot ruim 3% op 10 december. Verder werd benadrukt hoeveel nog onzeker is (vooral hoe ernstig infecties verlopen en hoeveel ziekenhuisopnames je dus kunt verwachten, en hoeveel besmettelijker hij nu is), om te vervolgen met: ‘De eerste simulaties waarin mogelijke combinaties worden berekend, suggereren dat de omikronvariant, ook bij voortzetting van de huidige maatregelen, een mogelijke golf van infecties kan veroorzaken in de komende maanden met een grotere omvang dan de golf die we achter de rug hebben.’

En: ‘De verwachting is dat de omikronvariant in de komende weken de plaats van de deltavariant zal overnemen. De eerste modelmatige verkenning van de mogelijke implicaties van de omikronvariant, kent veel onzekerheden.’ Eén van de aan het OMT gepresenteerde modellen laat een mogelijk hoge piek in besmettingen en daarmee ook ziekenhuis- en IC-opnames in januari zien. Vanwege de onzekerheden, wil het OMT de komende week gebruiken om de situatie opnieuw te beoordelen, omdat er waarschijnlijk belangrijke gegevens over ziekmakend vermogen beschikbaar komen.’

Een week later is nog steeds niet duidelijk hoe ziekmakend omikron precies is, en of hij veel besmettelijker is dan delta of vooral beter aan onze immuniteit (door doorgemaakte ziekte dan wel vaccinaties) kan ontsnappen. En over de hoogte van de verwachte piek in januari kon men ook nog niet meer zeggen. Maar nu adviseerde het OMT wel een heuse lockdown en geen voortzetting van de halve, die overigens creatief werd omzeild door onder werktijd te sporten en met vrienden te lunchen. (In de media verschenen artikelen over het aanpassen van werktijden en het veranderen van vastgeroeste gewoontes om aan die avondlockdown te ontsnappen, heel constructief.) De motivatie is duidelijk: de risico’s zijn te groot dat omikron, door de razendsnelle verspreiding en het vermogen aan onze immuniteit te ontsnappen, de zorg weer verder zal belasten. Dat op een moment dat nog veel planbare zorg (ook de kritieke, dus kanker- en hartoperaties) is afgeschaald en de uitval gigantisch is. Oftewel: de kans is groot dat nog meer operaties afgezegd moeten worden, en er wellicht ook niet genoeg ic bedden (en vooral personeel) is om alle coronapatiënten te behandelen. Met meer doden tot gevolg. Maar dat wisten we allemaal vorige week ook al.

Dit zie je vaker. Ook bij het nieuwe advies van de Gezondheidsraad over het boosteren was er in feite niet veel nieuwe info beschikbaar, maar werd een maand later toch geadviseerd veel breder te boosteren, op grond van merendeels precies dezelfde bronnen die voor het eerdere advies ook werden geraadpleegd, zo liet een reconstructie van de Volkskrant zien. Ondertussen liepen de sterftecijfers op, en eer we waren begonnen was de oversterfte meer dan 1000 mensen per week. Veroorzaakt door Nederlandse eigenwijsheid of beter gezegd hardleersheid, de neiging dingen nog even aan te kijken, te wachten totdat we het zeker weten en ook vooral: je verkijken op de werking van exponentiële groei. Een week is een eeuwigheid bij exponentiële groei.

Deze week (of zelfs maar 4 dagen) vertraging kan ons straks voor grote problemen plaatsen. Volgens berekeningen zaten we in Amsterdam op woensdag al op 25% omikron, dus dat zou begin van de week zomaar 100% kunnen zijn. De vaccins werken nauwelijks nog tegen besmetting en ook minder goed tegen ziekenhuisopname, dus zonder booster ben je opeens weer deels onbeschermd. Wat we ook telkens vergeten: de besmettingen die je vandaag in de cijfers ziet zijn een week geleden opgelopen, en het duurt nog enkele weken voordat we die terugzien in de ziekenhuisopnames. Daarbij raken in eerste instantie vooral jongere mensen besmet en zij worden er minder ziek van. Daardoor lijkt het nu alsof omikron minder ziekmakend is.

Toch staat nu maar 30% van de bevolking achter de nieuwe maatregelen, zo meldde EenVandaag. Eigenlijk vreemd: een van de meest gehoorde klachten was steevast dat men te laat ingreep en te snel versoepelde, waardoor we met hogere golven en een overbelaste zorg opgescheept zitten. Ook nu wordt geroepen dat het allemaal de schuld is van de regering, omdat zij in september te snel versoepelde (wat natuurlijk ook wel klopt maar geen reden is nu minder te doen). Straks zal men ongetwijfeld zeggen dat ze (minimaal) een week eerder hadden moeten ingrijpen. Het probleem is: bij exponentiële groei moet je zo snel handelen dat de meesten het probleem nog niet zien, en je misschien ook nog niet zeker weet hoe groot het gevaar is. Wanneer het dan achteraf allemaal wel helder is, is het makkelijk roepen. De kans is groot dat men weer te laat is geweest…

De kool, de geit en de druk op de zorg

 

Veel Kamerleden hekelen het huidige ad-hocbeleid en gehop van lockdown naar lockdown, en vragen de regering om een langetermijnstrategie. Maar ze komen zelf ook niet met een structurele oplossing en gaan moeilijke keuzes uit de weg. Zo zien velen de noodzaak in van de huidige maatregelen en enkelen zouden zelfs nog verder willen gaan, maar diverse fracties vroegen ook om opheffing van het verbod op georganiseerde amateursport na vijven, vooral voor kinderen en jongeren. Terecht reageerde Rutte daarop met het verzoek of ze dan gelijk even wilden aangeven welke maatregel ervoor in de plaats moet komen. Daarop kwam geen antwoord, want niemand wil een bepaalde sector nog harder aanpakken. We willen kortom, bijna allemaal de kool en de geit sparen.

Twee weken geleden verwoordde Marc Bonten het heel helder bij Nieuwsuur: je kunt niet de zorg ontlasten, geen harde maatregelen nemen en ook geen vaccinatiedrang of dwang invoeren. Buiten een groep virologen, epidemiologen en aanverwanten die via (social) media steeds oproepen tot harder ingrijpen omdat we in feite al in code zwart zitten, willen weinigen die keuze echt maken. Zo vond zo ongeveer iedereen in de Kamer die erom werd gevraagd een vaccinatieplicht niet aan de orde en disproportioneel, al hoor je de laatste dagen ook wel zeggen dat je voor de toekomst niks kunt uitsluiten. Ook minister De Jonge liet zich in die termen uit.

Alles uit de kast

Dat argument hoor je overigens vaker: een vaccinatieplicht, of ook het veel minder vergaande 2G, kan pas aan de orde zijn als echt alles uit de kast is gehaald. Ook over het sluiten van scholen wordt dat gezegd. Zodat we in een cirkel belanden: zolang op gebied A niet meer is gedaan, gaan we op gebied B ook niet zo ver, want dat is ‘disproportioneel’. Zo houden we elkaar gevangen en maken geen keuze, en maken daarmee eigenlijk wel een keuze, namelijk om de zorg minimaal te ontlasten.

Het huidige maatregelenpakket is het minimale dat het OMT adviseerde, en daar is vervolgens door het kabinet nog wat afgehaald. Het advies bevatte ook een langere kerstvakantie, coronapas in winkels en langere treinen (in het eerdere advies werd ook voorgesteld om weer met een strikt binnenlands reisadvies te komen, ik neem aan dat men daar ook nog steeds achter staat). Met dit pakket zou volgens het OMT het aantal kontakten dat tot virusoverdracht leidt met 20-25% worden verminderd. Bij een reproductiegetal van 1,2 a 1,25 is dat nodig om het aantal besmettingen te stabiliseren, niet eens verminderen. Daar heeft kabinet dus nog wat van afgehaald, en de Kamer wilde daar nog weer wat afhalen. Dit betekent dat de belasting in de zorg lang hoog zal blijven en het langer zal duren voordat de planbare zorg weer kan worden uitgevoerd, lees voordat mensen met kanker, erge pijn of een andere nare aandoening geholpen kunnen worden en de verpleegkundigen weer normale roosters hebben. Een situatie die volgens sommigen nagenoeg gelijk staat aan code zwart. Inmiddels is de ‘R’ gezakt naar net onder de 1, dus misschien hebben we mazzel en zal die toch nog iets verder dalen. Daar staat tegenover dat de verwachting is dat met de nieuwe Omikron-variant de R sterk zal stijgen (in de Zuid-Afrikaanse provincie waar hij nu al dominant is, ging de R van 0,8 naar boven de 2), en dat die, volgens berekeningen van de Europese gezondheidsdienst ECDC, over een paar maanden de overhand zal hebben.

Mager advies

Het is onbegrijpelijk dat het OMT niet met een verdergaand advies kwam, zoals sommige leden wel hadden bepleit. Zij moesten het afleggen tegen leden die het welzijn van de kinderen boven een toegankelijke zorg voor iedereen stelden. Dat ook kinderen hier de dupe van zijn blijkt o.a. uit dit schrijnende verhaal. De zorg loopt al weken compleet vast, een groot deel van de planbare zorg - ook steeds meer de kritieke - wordt uitgesteld. Verpleegkundigen draaien diensten van 12 uur, tijd om te eten is er nauwelijks. Ook de wijkzorg slaat alarm en er sterven weer tientallen ouderen per dag in de verpleeghuizen aan corona.

Het OMT zou zich beter kunnen beperken tot het doorrekenen van het effect van verschillende maatregelen, zonder zich in de inhoudelijke discussie te mengen over wat al dan niet wenselijk is. En die doorrekening zou direct - dus vóór de persconferentie - openbaar moeten worden gemaakt, zodat de media en de Kamer hun werk kunnen doen, namelijk de macht controleren en kritisch bevragen.

Velen verwijten Rutte en de regering gebrek aan visie, het chagrijn in de Kamer en op straat neemt met de dag toe, en de trage boostercampagne waarbij we weer eens helemaal onderaan bungelen, helpt natuurlijk niet. Maar helemaal terecht is dat ook niet. Ten eerste volgt het kabinet in grote lijnen het OMT en de Gezondheidsraad, en hun adviezen waren ook mager. Toen onze buren al aan het prikken waren was daar volgens de Gezondheidsraad nog geen enkele noodzaak toe. Terwijl in andere landen kinderen al vlijtig worden gevaccineerd beveelt de Gezondheidsraad aan slechts een heel klein deel dat extra risico loopt te vaccineren. En nu België honderdduizenden kindervaccins van Pfizer heeft klaarliggen, ziet men daar bij ons nog geen noodzaak toe. Dus mocht de Gezondheidsraad over een maand opeens besluiten dat kinderen vaccineren toch wel een goed idee is (weinig risico, veel winst, wellicht de enige manier om sluiting van de scholen nog te voorkomen), dan zijn we nog wel even bezig om ze hier te krijgen en vervolgens alles logistiek te regelen, en vergeet niet dat de ict-systemen ervoor ook nog op orde moeten worden gemaakt.

Pijnlijk

Maar ook de publieke opinie en de media spelen een rol. Zo is een bekende mantra, die met grote regelmaat in de media door deskundologen wordt verkondigd, dat je ongevaccineerden niet moet ‘stigmatiseren’ want dat werkt averechts. Dwang is al helemaal uit den boze, en we moeten ons in ze verplaatsen want het zijn heus niet allemaal wappies. In diverse reportages op het Journaal, Nieuwsuur en in kranten kwamen ze aan het woord. Bijvoorbeeld een vrouw die vertelde hoe pijnlijk het is om niet naar een terras te kunnen, want dan kun je niet meer binnen plassen zonder eerst een test te moeten doen, en als zwangere vrouw moet je juist vaak plassen. Gezellig winkelen was er daardoor ook niet meer bij. Een hele ‘gewone’ vrouw, absoluut geen wappie, sympathiek ook, iemand die je een terrasje gunt. En omdat het verboden is om op zo iemand druk uit te oefenen en we haar in haar waarde moeten laten, werd er niet bij verteld dat juist je als zwangere niet laten vaccineren extra risico’s met zich meebrengt, voor moeder en kind, zoals afgelopen week pijnlijk duidelijk werd. (Waarom is de filmploeg van de NOS niet met haar naar een dokter of gynaecoloog gegaan om haar te laten informeren over de mogelijke gevolgen van haar keuze en had dat ook uitgezonden?)

De media zouden hun aandacht beter kunnen richten op het tegengaan van desinformatie, wat immers levens kost, in plaats van de indruk te wekken dat het allemaal puur een persoonlijke aangelegenheid is en ons te vertellen dat we toch vooral aardig moeten blijven tegen ongevaccineerden. De meerderheid is volgens mij juist verrassend genuanceerd, en velen kennen wel mensen in hun omgeving die niet zijn gevaccineerd.

Ik zou zelf juist liever horen hoe ik op een goede manier het gesprek kan aangaan want het is nou eenmaal wel een zaak van leven en dood. Door je te concentreren op de informatie en niet op de personen erachter ga je ook vooroordelen en polarisatie tegen. Het is ook best ingewikkeld om altijd het onderscheid te zien tussen betrouwbare informatie en nepnieuws of hoaxes, en je wordt soms langzaam de complothoek in gedreven, bijvoorbeeld door de algoritmes van YouTube zoals Arjen Lubach vorig jaar zo treffend aantoonde. Het is verbluffend hoe weinig media op dat gebied doen terwijl het zo ontzettend belangrijk is.

Ik kan me heus voorstellen dat het soms pijnlijk kan zijn als ongevaccineerde om niet meer vanzelfsprekend op allerlei plaatsen naar binnen te mogen, maar het valt toch wel behoorlijk in het niet bij het zoveel grotere leed van de vele duizenden mensen die al zo lang op een belangrijke operatie wachten, en de opnieuw stille ramp die zich in de verzorgingshuizen onder ouderen voltrekt. Nee, dat is niet enkel de schuld van de ongevaccineerden. Het ligt ook aan de afname van de effectiviteit van de vaccins, de trage boostercampagne, het grootschalige gesjoemel met QR codes (oh wacht, dat zijn wel weer ongevaccineerden die zo zonder test toch naar binnen konden), en in het algemeen teveel mensen die vinden dat hun eigenbelang boven dat van de samenleving gaat. Maar zonder 15% ongevaccineerden liep de zorg niet vast ondanks de Haagse traagheid en stroperigheid, en waren de cafés nu nog gewoon ’s avonds open.

Zondebokken

Het klopt dat we de neiging hebben in moeilijke tijden een zondebok te zoeken en dat het niet constructief is een enkele groep eruit te pikken en als enige schuldige aan te wijzen. Maar misschien is het probleem wel dat we ongevaccineerden inderdaad teveel als groep zien en niet als vooral toch een bonte en toevallige verzameling van mensen die iets dat ons heel erg zou helpen uit deze crisis te komen, om verschillende redenen nalaten. Geen groep met een collectieve identiteit, belang en andere kenmerken, maar allemaal losse individuen wiens angsten, twijfels of misplaatste overtuigingen nu onbedoeld en ongewild, leidt tot de dood van anderen. Een keuze die je wat mij betreft niet zou moeten mogen maken, omdat je daarmee als overheid ook het signaal geeft dat dit dus ook een optie is, en dus legitiem. En dan is het logisch dat mensen die optie willen kunnen gebruiken zonder vervolgens toch als paria te worden weggezet en van zaken te worden uitgesloten.

Daarbij hebben we nogal de neiging om het eigen straatje schoon te vegen. Iedere keer wanneer er nieuwe maatregelen dreigen, roepen de horeca, de winkels, de amateursportverenigingen, de reisbranche, de voetbalbond en de theaters om het hardst dat het probleem niet bij hun zit. ‘WIJ hebben het allemaal fantastisch geregeld, we doen zo ons best, en nu worden we daarvoor gestraft’. In plaats van het veel realistischere: ‘Ook wij zullen zeker hebben bijgedragen aan de huidige golf van besmettingen, het is nou eenmaal erg moeilijk dat helemaal te vermijden, en we hebben er begrip voor dat er nieuwe maatregelen nodig zijn, ook in onze branche’.

Zo ook individuen: de ongevaccineerden die op tv kwamen riepen allemaal in koor dat zij het probleem niet waren: ‘IK draag altijd een mondkapje waar het moet en let op de afstand, ik heb juist de indruk dat veel gevaccineerden er veel lakser mee omgaan omdat ze denken toch wel beschermd te zijn’. In de psychologie is vaker gewezen op het mechanisme dat we onszelf structureel overschatten en anderen onderschatten in bepaalde zaken. Zo vindt bijna iedereen dat hij/zij socialer dan gemiddeld rijdt, zich beter dan gemiddeld aan regels houdt, aardiger is dan gemiddeld etc. Dat leidt tot een stuitend gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel.

Vaccinatieplicht

Opvallend is dat in andere landen bepaalde keuzes wel worden gemaakt. In Oostenrijk, een van de weinige landen waar de zorg net zo dreigde vast te lopen als bij ons is gebeurd, is een strenge lockdown ingevoerd - je weet wel, zo’n echte waarbij niks open is, niet alleen na vijven, en je ook echt thuis moet werken. Deze volgde op een lockdown voor de ongevaccineerden en wordt daar ook weer door gevolgd. Waarna er dan in februari een vaccinatieplicht komt met maandelijkse boetes. Ook Duitsland gaat over tot een plicht in februari, en voert nu al op grote schaal 2G in. Ook daar lopen, met veel meer capaciteit dan hier, de IC’s vol. Diverse andere landen hebben vaccinatie verplicht gesteld voor bepaalde beroepen en passen 2G toe in het maatschappelijk leven. Ook de boetes voor verschillende overtredingen zijn hoger. Er zijn protesten, zeker, maar de meeste mensen zien de noodzaak van deze maatregelen in, wil je de zorg overeind houden en het aantal besmettingen in de hand houden.

Tegenover het mechanisme van de zelfoverschatting, de alom circulerende misinformatie en wantrouwen in de overheid staan daar sterkere gemeenschapswaarden, is men toch wat gedweeër, en heeft men misschien een wat minder groot ego waardoor de Individuele Vrijheid met een iets kleinere letter wordt geschreven. Wij waren trots op onze 'intelligente lockdown' en we roemen graag onze eigenzinnigheid, maar die lijkt zich nu tegen ons te keren.

Regering

Misschien hebben we de regering die we verdienen, en die zeker het beste onze eigen mentaliteit en zwakheden weerspiegelt. Een regering die iedereen te vriend wil houden en steeds de kool en de geit probeert te sparen, en wanneer duidelijk is dat dat niet lukt in eerste instantie de problemen gaat bagatelliseren alvorens uiteindelijk toch schoorvoetend van strategie te veranderen. Zo zei minister De Jonge meermaals dat er nog lang geen code Zwart is, terwijl IC verpleegkundigen daar anders over denken. Vandaar steeds weer dat misplaatste optimisme en naïviteit: ‘Als jullie je nou maar ietsje beter aan de basisregels houden, dan hoeven wij geen rotmaatregelen te nemen en kunnen iedereen te vriend houden.’ Maar de gemiddelde Nederlander is misschien net zo’n opportunist als Rutte, en heeft een eenduidige boodschap nodig waarvan men ook echt de noodzaak inziet.

We hebben een daadkrachtigere regering nodig die niet bang is voor verzet maar de burger wel serieus neemt. Die eerlijk en transparant is over de afwegingen en de moeilijke keuzes die gemaakt moeten worden. Een overheid die ons, ik durf het bijna niet te zeggen, misschien een beetje kan verheffen. En die de noodzakelijke veranderingen in ons bestuur en organisatie kan doorvoeren om beter met dit soort crises om te gaan. De kans dat Rutte 4 hiertoe in staat is lijkt me helaas uitgesloten.

Lockdown: scholen nog de grootste bron van besmetting Covid-19

 

Vorige week schreef ik een artikel over de 2G discussie, deels uit ergernis over hoe 2G als fundamenteel anders en meer omstreden wordt neergezet dan andere maatregelen, die evenzeer sommigen wel treffen en anderen niet, en eveneens voor verdeeldheid kunnen zorgen. Ik erger me daarbij aan de manier waarop ongevaccineerden als minderheid worden neergezet die, zonder daar iets aan te kunnen doen, nu zomaar dreigen te worden uitgesloten van vanalles en tot zondebok gemaakt. Ik vind deze manier van denken fundamenteel onjuist, en denk dat dit ook niet per se bijdraagt aan ‘meer begrip’ en ‘respect’. Bij de vrijheid om keuzes te maken hoort ook het nemen van verantwoordelijkheid en de bereidheid de consequenties te dragen.

En ook omdat ik het faliekant zie mislopen en niet begrijp dat er dan desondanks wordt gedaan alsof we de luxe hebben om met één hand op onze rug te vechten als het ware. Dat er nu eerst harde maatregelen voor de korte termijn nodig zijn schreef ik ook; 2G is, voor de duidelijkheid, bedoeld als manier om op een relatief veilige manier sectoren daarna weer te kunnen openen en niet, net als vorig jaar, de hele winter met zijn allen in lockdown te zitten. Daarin zie ik geen ethische bezwaren, integendeel: ik denk dat het moreel juist beter verdedigbaar is om, wanneer dat verantwoord kan, sectoren voor gevaccineerden te openen in plaats van in lockdown te blijven.

Inmiddels heeft de discussie zich toegespitst op welke sectoren hoe dicht moeten en vooral of de scholen ook dicht moeten. Ook hier zie je weer dat de discussie politiseert en er dogma’s in de weg zitten. Wat nodig is, is om zo open mogelijk na te gaan welke maatregelen op welk moment het meest effectief zouden zijn. Daarnaast kun je, indien je die luxe hebt en niet op code zwart afstevent, er natuurlijk voor kiezen bepaalde op zich effectieve maatregelen niet te nemen omdat je de negatieve effecten te groot acht. Maar dat is nu dus niet aan de hand. De volgende tweet van Yorick Bleijenberg vond ik daarom ook heerlijk nuchter:

Laten we het gevaarlijkste als 1ste schrappen: Wat is het gevaarlijkste? Grote groepen, ongevaccineerden, die lange tijd, binnen, dicht op elkaar zitten. Logisch om dat als 1ste te verbieden!

(...) Totdat je erachter komt dat dit *de* definitie is van: (...)  Een school!

En deze tweet van Roel Griffioen:

Enkele conclusies uit dit interessante plaatje over transmissieparen: De grootste bron voor besmetting van gevaccineerde 30-ers/40-ers? Kinderen! De grootste bron voor besmetting van ongevaccineerde 40-ers? Kinderen! De grootste bron voor besmetting van kinderen? Andere kinderen.

Wat opvalt is dat het OMT, dat eigenlijk vooral moet aangeven wat voor effect van verschillende maatregelen te verwachten valt, zich nu zelf zo duidelijk uitspreekt, en in feite iets sterk afraadt dat vanuit virologisch oogpunt gezien het meest effectief zou zijn. Hierover heeft satirisch tekstschrijver Diederik Smit een goed stuk geschreven, waaruit ik hier graag even citeer.

Om deze humanitaire crisis zo kort mogelijk te laten duren, hebben we nu (of eigenlijk 6 weken geleden) een snelle, scherpe daling nodig van de besmettingen. Geen geleidelijke daling, een snelle. Een snelle, scherpe daling van de besmettingen is <omt> NIET REALISTISCH </omt> als je de scholen, waar weinig maatregelen zijn, openhoudt.

Het virus verspreidt zich door de lucht, vooral in binnenruimtes, als mensen geen afstand houden en geen mondkapjes dragen, met de Delta-variant nog sneller. Sta er gewoon eens bij stil: overal in Nederland staan duizenden ongeboosterde (ook veel oudere) leraren voor grote groepen ongevaccineerde kinderen, elke dag opnieuw. Er is in de geschiedenis van de pandemie bijna geen situatie te bedenken waarin je méér besmettingen kunt voorkomen dan door het sluiten van Nederlandse scholen in november 2021.

Toch is dit taboe. De Kamer wil het niet, het demissionaire kabinet wil het niet en het OMT schrijft zelfs expliciet op dat het onderwijs de enige plek is waar het geen extra maatregelen wil.

Als je erover nadenkt is het best absurd dat het biomedisch adviesteam van het kabinet, op het ernstigste punt in de epidemie opschrijft dat alle maatregelen bespreekbaar zijn, behálve de maatregel die het virus verreweg het meest zou bestrijden. (...)

Er is dus een dogma, een heilige overtuiging dat het sluiten van scholen zoveel schade brengt aan het welzijn van kinderen dat het geen optie is en nooit een optie mag zijn. Ook niet voor drie weken. Ook niet als het vele mensenlevens zou kunnen redden. Wat is hier aan de hand?

Vervolgens wijst hij erop dat de gevolgen van het niet voldoende maatregelen nemen ook zeer schadelijk zijn voor kinderen:

Volgens sommige berekeningen gaan er komende winter 16.000 extra doden vallen in Nederland. Ook zullen er vele doden vallen door andere uitgestelde zorg. Zelfs als het de helft wordt: denk even aan de psychische schade voor al hun nabestaanden, kinderen en kleinkinderen. Als we het dan hebben over het welzijn van kinderen: hoe zal de sfeer in huis zijn als de ouders in een rouwproces zitten omdat hun vader of moeder overleden is door nalatigheid van de overheid?

En ook als mensen het uiteindelijk overleven: hoeveel kinderen zullen stress ervaren door uitgestelde operaties van (groot)ouders, of overspannen ouders die in de zorg werken. Dit gaat niet om weinig kinderen: ongeveer 1 op de 6 werkenden werkt in de zorgsector.

Het lijkt er nu op dat alle sectoren nog een paar uur eerder dicht moeten zodat de scholen open kunnen blijven. Terwijl vrij duidelijk is dat een paar weken de scholen dicht meer gaat helpen om de R omlaag te krijgen dan een paar uur eerder borrelen en je Black Friday inkopen doen. Ik zie sowieso niet hoe het alleen maar vervroegen van sluitingstijden veel moet helpen omdat het er dan eerder op de dag juist drukker zal zijn. Ik heb doorgaans vrij veel vertrouwen in instanties en experts, maar vraag me inmiddels serieus af waarop het laatste OMT advies is gebaseerd. Als je dan al per se de scholen wilt ontzien, waarom niet de horeca een paar weken helemaal dicht, samen met ander amusement buiten de deur? Vergeleken bij het leed in de zorg en de enorme gezondheidsschade die nu door velen wordt opgelopen is dat toch peanuts? Of, in de woorden van Henk Jan Westeneng:

Sommigen doen nu net alsof we een keuze hebben welke maatregelen we kiezen. Een 'verwaarloosde brand' ga je echter niet geblust krijgen met een gietertje. Zelfs niet als het gietertje 'blusvliegtuig' genoemd wordt (neplockdown).

Wat is er nu nodig? Een echte lockdown. Totdat de R 0.8 of lager is. Dit is echt geen rocket science, hoeveel moeite politici ook doen om maar niet concreet te hoeven zijn over beleidsdoel.

Een lockdown = sluiten van niet-essentiele winkels, horeca, entertainment buiten huis, scholen, universiteiten, etc.

Dat laatste is wel handig er even bij te vermelden. In andere landen lukt het wel om stevig in te grijpen als dat nodig is. Daar worden combinaties toegepast van sneller en eerder boosten, 2G en 3G breed inzetten, en lockdowns wanneer het uit de hand dreigt te lopen. Zo is men in Oostenrijk met vergelijkbare cijfers als bij ons nu in een echte lockdown, zo een waarbij wandelen in het park zo ongeveer het enige is dat je nog buiten de deur kunt doen. Daarna wil men de lockdown voor ongevaccineerden weer voortzetten, en in februari volgt een vaccinatieplicht. In Italië is de vaccinatieplicht, die al gold voor zorgmedewerkers, uitgebreid naar meer sectoren en geldt 2G voor restaurants, hotels, bioscopen en sportscholen. Dat laatste geldt ook voor Griekenland en in Duitsland geldt 2G voor alle openbare gelegenheden bij meer dan 3 ziekenhuisopnames per 100.00 inwoners (en anders 3G). In België wordt openlijk over een vaccinatieplicht gesproken, en in zowel België als Frankrijk geldt die al voor zorgmedewerkers. In de meeste landen liggen de cijfers lager dan bij ons.

Een van de problemen is dat bij ons iedereen wil meepraten en een mening heeft, dat zowel kabinet als OMT verdeeld zijn, dat het kabinet al bijna een jaar demissionair is en het vertrouwen in de regering naar een dieptepunt is gezakt. En dan heb je natuurlijk nog de gebrekkige communicatie, en het te grote optimisme in augustus en september. Het gedraai van Rutte helpt ook niet mee. Het OMT moppert ondertussen dat de regering de adviezen geregeld niet goed opvolgt en teveel afzwakt.

Dinsdag zei Marc Bonten bij Nieuwsuur dat we niet tegelijkertijd code zwart in de zorg kunnen voorkomen, geen harde maatregelen nemen en wegblijven bij vaccinatiedrang, -dwang of -plicht.

"Als maatregelen onbespreekbaar zijn, dan moet de vaccinatiegraad snel heel erg omhoog. En tot die tijd moeten de ziekenhuizen zien te overleven. Als we het niet over de vaccinatiegraad kunnen hebben, dan rest slechts één ding: maatregelen aanscherpen om de ziekenhuizen overeind te houden. Daarmee bouwen mensen geen verdere immuniteit op. Dat betekent dat we de maatregelen waarschijnlijk moeten aanhouden tot het voorjaar ons uit die crisis gaat halen. Dus: de politiek, het kabinet en de Tweede Kamer, moeten nu echt keuzes gaan maken."

De vaccinatiegraad opkrikken gaat niet binnen een paar weken veel verlichting geven, dus je hebt voor de korte termijn sowieso stevige maatregelen nodig, omdat we inmiddels veel te laat zijn met ingrijpen. Maar omdat je daarmee de immuniteit niet omhoog krijgt (nog zoiets dat tot taboe was verklaard en je nu dus weinig meer over hoort) moet ook de vaccinatiegraad omhoog, en hoe sneller, hoe eerder de maatregelen weer verlicht kunnen worden. En ondanks de steeds geuite mantra dat 2G en andere drangmaatregelen daarbij niet helpen, stonden er in Oostenrijk lange rijen voor de vaccinatielocaties toen de lockdown voor ongevaccineerden inging.

Interessant is te lezen dat er in liefst 105 landen een vorm van vaccinatieplicht geldt. Niet tegen corona maar een van die andere vaccins tegen een nare virusinfectie. In 62 landen staat op weigering een straf ‘uiteenlopend van uitsluiting uit het onderwijs, tot geldboetes, gevangenisstraffen en in Italië zelfs tijdelijke ontheffing uit het ouderschap’, aldus de Volkskrant. Waarna men vervolgt:

Een vaccinplicht vergroot het wantrouwen en voedt de scepsis tegen álle vaccins, zo heet het op dit punt altijd. Maar de onderzoeken tonen een verrassend genuanceerd beeld. Nadat Frankrijk en Italië hun kindervaccinatieplicht uitbreidden, leidde dat juist tot meer gebruik van ook de vaccins die níét verplicht waren. En in Frankrijk nam het aantal mensen dat de veiligheid van vaccins niet vertrouwt, na uitbreiding van de plicht met haast 20 procent af.

Dat verplichting de vaccinatiegraad omhoog stuwt, staat intussen vrijwel vast. In de VS ontdekten wetenschappers dat de vaccinatiegraad hoger ligt in staten met zelfs een lichte vorm van verplichting – eentje waarbij men alsnog mag weigeren, na een beroep op gewetensbezwaren. In Europa vond men een verband met boetes: in landen waar ongevaccineerden een boete kunnen krijgen, zijn minder gevallen van mazelen en rode hond, en ligt de vaccinatiegraad hoger.

Of dat 1 op 1 ook zo zou werken bij het coronavaccin is natuurlijk niet zeker, maar de kans lijkt me groot. Toch hoor je allerhande gedragsdeskundigen, politici en zelfs OMT-leden zeggen dat drang en dwang averechts werken en het allemaal 100% vrijwillig moet, en we vooral veel begrip moeten tonen voor ongevaccineerden en in gesprek moeten gaan, want dat verbindt mensen. Met in gesprek gaan is natuurlijk niks mis, alleen gebeurt dat nu al maanden en helaas staat een deel van de ongevaccineerden daar niet voor open. Hun keuze heeft ver strekkende gevolgen voor de zorg en voor iedereen die een ziekenhuisbed nodig heeft, en juist daarom is alleen een ‘gesprek’ te vrijblijvend.

Het is verbluffend dat bovenstaande ervaringen met vaccinatieplicht zo weinig tot de politiek en de talkshowtafels zijn doorgedrongen. Het roept ook de vraag op waarom juist het verzet tegen het coronavaccin zo hevig en principieel is onder toch een flinke groep mensen, ondanks de overdreven zorgvuldigheid van de overheid wat betreft de bijwerkingen. (Vanwege een heftige bijwerking onder een handvol mensen van de miljoenen ingeënte mensen bij het Jansen vaccin, werd de hele vaccinatiecampagne weken stil gelegd.)

We hebben in Nederland wat minder mantra’s en taboes nodig, wat minder vastgeroeste ideeën en slecht onderbouwde meningen, en moeten wat meer de feiten laten spreken. En die wijzen nu heel duidelijk één kant op, die van een harde lockdown op de korte termijn en het opkrikken van de vaccinatiegraad op de iets langere termijn. Daarbij kun je naast goede voorlichting, vaccinatiedrang of -dwang ook denken aan het snel vaccineren van kinderen tussen 5 en 12 jaar.

Liever 2G dan een lange lockdown voor iedereen

Terwijl Nederland afstevent op een regelrecht zorginfarct is er veel aandacht voor de gevoelens van ongevaccineerden. In diverse media komen zij aan het woord om uit te leggen dat ze echt geen wappies zijn, zich buitengesloten voelen, balen dat ze als schuldige van de huidige problemen worden gezien en heus goed nadenken maar zich niet willen laten dwingen. Dat Thierry Baudet ze als ‘de nieuwe Joden’ ziet die elk moment kunnen worden afgevoerd hoeft niet meer te verbazen, maar ook in het deftige NRC worden ze omschreven als minderheid die bescherming verdient. Ethici spreken over een ‘fundamentele aantasting van grondrechten’ als 2G wordt ingevoerd, die pas toelaatbaar is als alle andere opties zijn uitgeput. Ook politiek commentator Arjan Noorlander noemt 2G ethisch omstreden. Velen waarschuwen voor meer polarisatie en verdeeldheid als een vorm van 2G wordt ingevoerd.

Grote woorden voor een beperkte en tijdelijke inperking van vrijheden voor een bepaalde groep, aangezien het hier alleen zou gaan om grote evenementen en een deel van het uitgaansleven (waar geen vaste zitplaatsen zijn). Talrijk zijn de oproepen om ongevaccineerden niet te stigmatiseren en elkaar te respecteren. Ik krijg iedere keer dat een of andere politicus, gedrags- of communicatiedeskundige oproept tot wederzijdse verdraagzaamheid er nogal jeuk van, een beetje zoals vroeger met de eindeloze oproepen om moslims toch vooral niet te stigmatiseren.

Ongevaccineerden als minderheid met eigen rechten, waaronder in de eerste plaats om zich niet verplicht te voelen tot vaccinatie. Niet vaccineren als principiële keuze, als geloofsovertuiging, als eigen identiteit waarmee je je onderscheidt van de meerderheid van ‘makke schapen’ die gewoon doen wat ze gezegd wordt. Ik krijg er spontaan uitslag van. Evenals van die eeuwige oproepen tot liefde en vrijheid op demonstraties tegen de coronamaatregelen.

Je niet laten vaccineren heeft weinig met liefde te maken, evenmin als weigeren afstand te houden, een mondkapje te dragen of je aan andere regels te houden. Het gevolg is namelijk overvolle ziekenhuizen, overwerkte verpleegkundigen en steeds meer uitgestelde operaties met dramatische gevolgen. Maar dat mag je niet aan de ongevaccineerden wijten want dan maak je een hele groep tot zondebok. Daarom is vaccinatiedwang ook zo verkeerd: je laat mensen weliswaar volledig vrij – je mag kiezen of je je laat vaccineren of accepteert dat je tijdelijk sommige niet-essentiële dingen niet kunt doen – maar zet ze toch aan tot iets wat ze nu eenmaal principieel niet willen. En dat is ‘moreel omstreden’, zo begrijp ik.

De fout die hier wordt gemaakt is de weigering een vaccin te nemen als principieel en dus als grondrecht te erkennen en als iets dat je blijkbaar niet ter discussie mag stellen. Veel dingen die anderen schade kunnen berokkenen zijn bij wet verboden, zoals te hard rijden of onder invloed achter het stuur kruipen. Je niet laten vaccineren mag wel, en dus voelt het onterecht als je vervolgens toch van allerlei ellende de schuld krijgt.

Ongezond leven is niet verboden, al probeert de overheid roken en alcohol wel te ontmoedigen. De gezondheidsschade is vooral voor de roker en drinker zelf en onze gezondheidszorg is erop ingesteld. De IC’s liggen niet vol met longkankerpatiënten en er worden geen andere operaties voor uitgesteld. Onze liberale democratie legt veel van dit soort zaken (ook bijvoorbeeld wat betreft het milieu) bij de burger. Die moet zelf de minst schadelijke keuze maken en gebeurt dat te weinig dan doen we aan voorlichting, gooien er wat SIRE-spotjes tegenaan of verhogen de accijnzen. Dit werkt zolang de schade voor anderen nog enigszins beperkt is, maar wie bepaalt wanneer die schade te groot wordt?

Die grens lijkt wel bereikt nu er minstens 200.000 operaties zijn uitgesteld, mensen soms al meer dan een jaar wachten op een noodzakelijke ingreep en er steeds luider wordt gewaarschuwd voor de gezondheidsschade hiervan. Ziekenhuizen kunnen het niet meer aan, medisch personeel doet aan de lopende band noodoproepen, schrijnende verhalen komen op tv, en dan lees ik dat jongeren bang zijn dat ze door 2G dadelijk geen sushi meer kunnen gaan eten.

Er gaat hier iets faliekant mis, onder onze ogen voltrekt zich een ramp maar we lijken niet in staat adequaat te handelen. In een reeks tweets rekent infectieziektenmodelleur Marino van Zelst voor waar we naar verwachting over twee weken staan: met 2800-3500 ziekenhuisopnames zitten we dan middenin code zwart. Om dit te voorkomen zou onmiddellijk moeten worden ingegrepen met een echte lockdown, gevolgd door (gedeeltelijke) heropening met behulp van 2G en 3G, en veel meer controles op naleving daarvan. Ook moet versneld worden geboosterd en moet vaccineren van kinderen tussen de 6 en 12 jaar serieus worden overwogen.

Na de huidige lockdown light komt de regering vooralsnog niet verder dan een nogal slap voorstel voor 2G op een beperkt aantal locaties en alleen om de ongevaccineerden zelf te beschermen. Maar de meesten willen geen bescherming, ze vertrouwen immers op hun eigen immuunsysteem, of God, of op de Great Reset of wat dan ook. Van mij mogen ze, ik wil alleen wel als het nodig is in het ziekenhuis terecht kunnen. Het gaat in de eerste plaats om het in stand houden van een fatsoenlijk zorgsysteem en om de gezondheid van ernstig zieken die nu niet geholpen kunnen worden.

Velen bepleiten in plaats van 2G meer maatregelen voor iedereen. Dat zou eerlijker zijn en polarisatie tegengaan. Vorig jaar hadden we geen andere opties dan massaal thuisblijven en testen en bij de testcapaciteit is inmiddels de grens bereikt. Nu de pandemie maar voortduurt terwijl de meerderheid gevaccineerd is, zijn mensen steeds minder bereid om weer thuis te blijven zitten. Ongevaccineerden voelen zich buitengesloten, maar ook bij gevaccineerden groeit de frustratie. Vandaar dat maatregelen steeds minder effect lijken te sorteren. Intussen is de situatie in de zorg nog ernstiger dan bij eerdere golven, door uitputting en een steeds groter aantal uitgestelde operaties.

Ethisch is 2G in deze omstandigheden dan ook zeker verdedigbaar, met uitzondering uiteraard van mensen die zich om medische redenen niet kunnen laten vaccineren. Waarom zou iedereen thuis moeten blijven wanneer de meerderheid straks veilig weer naar de woonboulevard, theater of kroeg kan? Of naar beurzen, congressen, voetbalwedstrijden en festivals? Waarom moeten de 85% gevaccineerden gedwongen thuis blijven, uit solidariteit met de ongevaccineerden? Je bleef vroeger misschien eens thuis uit solidariteit met je beste vriendin als zij ziek was en jullie samen op een feestje waren uitgenodigd. Maar waarom zouden alle genodigden – ook zij die jouw vriendin helemaal niet kennen – uit solidariteit thuis moeten blijven en het feestvarken het feest moeten afblazen? Wat is daar eerlijk aan? Waarbij dan nog een verschil is dat je vriendin er niks aan kon doen dat ze ziek was, terwijl de ongevaccineerden elke dag de mogelijkheid hebben om – zonder afspraak –  een priklocatie binnen te stappen.

De berekeningen die ik heb gezien wijzen erop dat 2G beter werkt om het aantal besmettingen beperkt te houden dan 3G. Uit cijfers over de eerste helft van november blijkt de kans dat je na vaccinatie in het ziekenhuis belandt voor een 70-minner 98% kleiner dan zonder vaccin en voor de IC is dat 99% (voor de totale bevolking is dit 94% en 97%). Voor ongevaccineerden het aantal contactmomenten beperken lijkt dan een effectieve manier om zonder totale lockdown circulatie van het virus te beperken.

Zonder 2G zijn naar verwachting langdurigere en zwaardere lockdownmaatregelen onontkoombaar, die eveneens bepaalde groepen in de samenleving het hardst zullen treffen en in die zin oneerlijk zijn: de horecamedewerkers en horecabezoekers als de horeca weer dicht moet, de jeugd als de scholen weer dicht moeten, of sporters als sportactiviteiten weer worden verboden. Die groepen kunnen daar dan niets aan doen. De ongevaccineerden zijn de enige groep die aan de gevolgen van een maatregel kunnen ontkomen, gewoon door een prik te halen.

  

Met de huidige druk op de zorg valt er nog even niets te feesten

Tijd voor een petitie voor het handhaven van coronanormen?

ThePostOnline, Ratna Pelle , 21:40, 06 mei 2021 

Het is een bizarre situatie: overvolle ziekenhuizen, afgeschaalde noodzakelijke zorg, waarschuwingen voor code zwart, ingetrokken verloven. Tegelijkertijd hossende mensen op Koningsdag, feestende voetbalsupporters en zodra het goed weer is overvolle parken en terrassen waar ondanks de regels vijf mensen per tafeltje gezellig dicht bijeen zitten.

Afgelopen zondag stonden 12.000 Ajaxfans voor de ArenA te feesten. Het commentaar van de gemeente: dit was beter dan dat al die mensen naar de binnenstad waren getrokken… Men erkent dat ‘het veel te druk was’ maar stelt ook dat de politie, die wel in grote getale aanwezig was, niet hoefde in te grijpen. En dat men escalatie wilde voorkomen. Van tevoren was duidelijk gezegd dat feestjes niet waren toegestaan.

Verschillende ministers waren er niet over te spreken. Dit had niet mogen gebeuren, aldus Grapperhaus, en volgens De Jonge had Ajax meer maatschappelijke verantwoordelijkheid moeten nemen. Ai, van die woorden zal men onder de indruk zijn. Er waren ook kritische geluiden van verschillende gemeenteraadsfracties, vooral de oppositie. En daar blijft het bij.

Niet lang geleden vierde Cambuur ook al een feestje in Leeuwarden, en ook toen werd dit gezien als ‘spontane actie’ waarbij je beter niet kunt ingrijpen want dan escaleert het. En op Koningsdag idem. Na urenlang feesten in de Jordaan alsof er geen corona is, werden begin van de avond enkele straten schoongeveegd. En toen mensen al liters bier naar binnen hadden gewerkt werd vriendelijk aan de cafés gevraagd om te stoppen met drankverkoop voor buiten. Drankverkoop die bedoeld is om mee te nemen, niet om voor de tent op te drinken om na 10 minuten de volgende te bestellen. Dat weten die caféhouders ook wel, maar daar trekken ze zich niks van aan. Je vraagt je af waarom drankverkoop überhaupt was toegestaan op die dag.

Het signaal dat hier vanuit gaat is dat spontane feesten mogen. Er wordt wat gemord, zoals je ouders vroeger weleens morden als je toch wel erg laat thuis was of een onvoldoende had. Maar zolang er geen sancties volgden wist je dat je ermee weg kwam.

Ik zie het met stijgende verbazing aan. We snakken met zijn allen naar meer ruimte en het duurt allemaal tergend lang, maar al deze excessen maken dat het voor ons allemaal nog langer duurt. Voor de meeste mensen betekent dat nog langer wachten voordat je weer uit eten kunt, je verjaardag fatsoenlijk kunt vieren of naar de film. Voor sommige mensen betekent het nog langer binnen blijven en bang zijn bij ieder supermarktbezoek of ander sociaal contact. Nog langer je kinderen niet knuffelen, niet met vrienden afspreken of je partner of familie in het buitenland bezoeken. En voor anderen betekent het nog langer wachten op die noodzakelijke kanker- of hartoperatie, nog langer angst en pijn en onzekerheid, nog langer je bijna doodwerken op de ic. Steeds meer essentiële operaties en andere zorg worden uitgesteld, met ernstige gezondheidsschade tot gevolg.

Iedereen kan weten dat de ic’s en ziekenhuizen helemaal vol liggen. Als je iets ernstigs onder de leden hebt is de kans groot dat je niet kunt worden geholpen. Ga maar achteraan in de rij staan. Ic-artsen en hart- en longchirurgen zeggen dat code zwart in feite al wordt toegepast…

Bij de eerste golf is door wetenschappers uitgerekend dat dit tot substantieel meer doden heeft geleid dan dat er coronapatiënten werden gered door deze een zo goed mogelijke behandeling te geven. Dit nooit weer, werd plechtig beloofd. Ook nu weer werd berekend hoeveel ‘kwaliteitsjaren’ van mensen verloren gaan door het uitstellen van veel zogenaamd ‘planbare zorg’. En ook al zijn die berekeningen natuurlijk schattingen, dat veel mensen eerder dood gaan door bijvoorbeeld uitgezaaide kanker staat vast. Gommers zei afgelopen zaterdag:

“Je hoort van collega’s die opereren dat de tumoren nu soms al echt ernstiger zijn dan we normaal gewend zijn. Er is niks zo erg als dat je op een wachtlijst staat en er zit een tijdbom in je lichaam en dat de operatie dan wordt uitgesteld. Dat gun je niemand.”

Blijkbaar gunnen veel Ajax- en Cambuurfans, caféhouders en feestende jongeren dit anderen wel. Ze hebben het er in ieder geval niet voor over zich om die reden nog even in te houden. Er was eerder wel gewaarschuwd voor een situatie waarin vooral de jongeren zich veel vrijheden permitteren, terwijl juist de jongere ouderen die nog gevaccineerd moeten worden in de ziekenhuizen terecht komen, maar dat het zo extreem zou zijn had denk ik niemand verwacht. Al weken hopen en voorspellen deskundigen dat de cijfers snel omlaag gaan, maar men komt niet tegen de feestende jongeren op gevaccineerd. En na vaccinatie duurt het nog zo’n vier weken voordat dit zichtbaar wordt in de ziekenhuisopnames. Ook het lenteachtige weer dat ons moet helpen in de strijd tegen het virus blijft nog grotendeels uit, maar ik betwijfel inmiddels hoeveel ons dat gaat helpen gezien de enorme drukte die het teweeg brengt. Als iedere lentedag leidt tot festivaltaferelen in de stadsparken kan het misschien maar beter blijven regenen…

Ondertussen waarschuwde de voorzitter van de Nederlandse politiebond maandag ‘dat hij en zijn collega’s moeite krijgen met het handhaven van de coronaregels na de “spontane” bijeenkomst van Ajax-supporters voor de Johan Cruijff ArenA.

“Je gaat nu overal waar je komt horen: Ajax mag wel een feestje vieren en ik niet.”

Zo lijkt dus de norm te zijn gezet dat groepen feestende mensen alles kunnen maken, vooral als het spontaan gebeurt. Want tja, optreden leidt tot verspreiding van de menigte en escalatie. Maar het coronavirus leeft nou juist net op bij feestende menigtes, meer dan bij een groepje van vier dat een wandeling maakt of stilzittende mensen op anderhalve meter afstand in de bioscoop. Dus misschien moeten we toch beginnen met de feestende menigtes aan te pakken, en niet het buitensporten met vier of gereguleerde opening van doorstroomlocaties eindeloos uitstellen? Begrijp me goed, ik ben met de huidige cijfers tegen verdere versoepelingen. De drukte die de terrassen en winkels genereren vind ik al onverantwoord. Maar als er wat fermer en consequenter was gehandhaafd, waren die cijfers niet meer zo hoog en konden de verpleegsters wellicht ook met verlof in de meivakantie.

Ik tekende een paar weken geleden de petitie tegen het ‘fieldlab’ evenement met 10.000 mensen in Breda, omdat ik denk dat grote hossende menigtes nu geen goed idee zijn, ook niet als ze zijn getest. Ik zou ook graag tekenen tegen spontane feesten en bijeenkomsten van voetbalsupporters, jongeren, koffiedrinkende viruswappies en iedereen die meent er zo ontzettend aan toe te zijn. Ik zou willen tekenen tegen overvolle parken die meer weg hebben van een festival, die zeker vanaf komend weekend dagelijks weer op tv te zien zullen zijn. En ook tegen al die illegale feesten. En tegen horeca die de tafeltjes net zo hebben staan als voor de coronacrisis met vijf jongeren (dus geen huishouden) per tafeltje. Niet om anderen iets te misgunnen, maar om ons allemaal zo snel mogelijk meer vrijheid te gunnen, inclusief het ziekenhuispersoneel. Misschien kan een van hen een petitie opstellen? Dat maakt denk ik net wat meer indruk dan als ik het doe. Hierbij een opzetje:

Wij
Verontruste zorgverleners, patiënten op de steeds langer wordende wachtlijst, hun naasten en anderen,

Constateren
Dat het spontaan feesten van groepen supporters en jongeren en het samendrommen in grote groepen in parken met mooi weer, een slag in het gezicht is van patiënten en zorgverleners en iedereen die zich wel aan de regels houdt en hier zo snel mogelijk uit wil komen, liefst zonder ziek te worden,

En roepen de overheid op
Tegen dergelijke gevaarlijke en totaal ondoordachte praktijken adequaat op te treden en zo de volksgezondheid te beschermen en de overbelasting van de zorg tegen te gaan.

De nieuwswaarde van populisten

 

Meer nog dan andere partijen hebben rechtspopulistische politici media aandacht nodig, en die krijgen ze ook voldoende met dank aan alle controversiële uitlatingen. Over de ongemakkelijke relatie van de ‘msm’ (mainstream media) met rechtspopulisten en hun invloed op de populariteit daarvan, stond vorige maand een interessant stuk in de Volkskrant. Media staan in de rij voor een gesprek met Geert Wilders, die dat zelf afhoudt. Met als gevolg dat er juist veel over hem wordt gepraat. Baudet stapt herhaaldelijk op uit talkshows als hem iets niet bevalt, met meer aandacht als gevolg. “Media aandacht en partijpopulariteit versterken elkaar: journalisten doen verslag van een partij, waarna die partij in de peilingen stijgt, waarna meer media erop duiken, waarna de zetelaantallen blijven oplopen, etc.”

Zichtbaarheid

Dat wordt bevestigd door onderzoek naar het verband tussen de zichtbaarheid van Wilders in drie Nederlandse kranten en zijn zetelaantal in de peilingen tussen 2004 en 2017. Daarbij was de invloed van de media aandacht belangrijker dan die van de peilingen. Dit bevestigt de vaak gehoorde (en door de media vaak ontkende) bewering dat de populariteit van populisten mede aan overmatige media aandacht is te wijten. Deze aandacht, ook als die kritisch is, verschaft de partij legitimiteit. Hoewel populisten zelf altijd beweren dat de media zo vooringenomen zijn, profiteren ze er dus wel degelijk van, meer dan middenpartijen ook. Een optreden van Baudet of Wilders met bijbehorende provocerende uitspraken en felle discussies, leidt tot meer aandacht in andere media en op Twitter. Hun achterban smult er vervolgens van hoe zij de gevestigde macht uitdagen en zich niet de mond laten snoeren. Hoewel Twitter meer preken voor eigen parochie is, en het dezelfde volgers zijn die talloze tweets van Baudet en Wilders retweeten, versterkt Twitter ook de aandacht voor hen weer. Geregeld halen hun uitspraken op Twitter het journaal.

Media zijn zich van deze invloed wel bewust, al bagatelliseren ze het soms ook, zo blijkt uit een rondgang van de Volkskrant bij verschillende media en (oud)journalisten. Men wil brengen wat ‘relevant’ is, maar wanneer is dat het geval? En media geven toe ook te profiteren van populistische politici omdat hun uitspraken zo lekker stellig en simpel zijn, in tegenstelling tot het soms wollige taalgebruik van gematigde politici. Dat doet mij denken aan een artikel in de Volkskrant van 2014, waarin werd uitgelegd waarom eenmansclubs zoals Federatief Joods Nederland (Loonstein) of Rikus Spithorst van de Maatschappij voor beter OV zo vaak in de media kwamen, en de veel grotere gematigde organisaties als het CIDI en Rover veel minder:

“Journalisten bellen hem vaak voor achtergrondinformatie of een stevige quote, die hij meestal meteen kan oplepelen (...) Spithorst heeft een eigen geluid en neemt geen blad voor de mond. Dat maakt hem verfrissend. Hij neemt altijd op en reageert meteen, terwijl Rover lang op zich laat wachten en diplomatiek antwoordt”, aldus een redacteur van de Volkskrant. Dit verhaal geldt natuurlijk ook voor eenmansbedrijf Een Ander Joods Geluid, dat in het artikel niet werd genoemd. Jaap Hamburger reageert snel met stevige kritiek, dingen die niet-Joden niet zo snel durven zeggen over Israel of antisemitisme. En journalisten hebben haast, hun stukkie moet snel klaar en er moet een pakkende kop boven. Dan heb je meer aan Wilders, Baudet, Spithorst of Hamburger dan aan een gematigd iemand die goed nadenkt over wat hij/zij de krant vertelt en wellicht eerst even wil overleggen met de communicatie adviseur.

Nieuwswaarde

Hoewel verschillende journalisten desgevraagd aangeven goed op te letten en af te wegen of de strapatsen van Baudet of Wilders wel echte nieuwswaarde hebben, domineren ze toch vaak de berichtgeving. Trouw geeft toe ondanks pogingen ‘proportioneel aandacht te besteden aan de partijen’ daar niet altijd in te slagen. Marcel Gelauff van de NOS zegt dat het schokeffect van uitspraken van Wilders en Baudet afneemt. En daarmee dreigt normalisering. De Volkskrant bracht de racistische appjes van Baudet eerder dit jaar pas op pagina 9. ‘Hoe nieuwswaardig is het als iemand elke dag een grens over gaat?’ Heel nieuwswaardig, zou ik zeggen. Want allerlei mensen overwegen een stem op deze persoon, die mediageniek wordt genoemd, en dan lijkt het me van het grootste belang te weten hoe extreem zijn opvattingen zijn.

De winst van (rechtse) populisten wordt dus mede veroorzaakt door de onevenredige media aandacht die ze krijgen. Dat weten ze en daar spelen ze op in, en hoewel de serieuze media proberen om hier kritisch op te zijn gebeurt het toch. Daarbij is het effect van normalisering cruciaal. Je ziet een knappe jongeman zitten bij een talkshow, die weliswaar kritisch wordt ondervraagd maar dat geldt ook voor gematigder politici. En die meepraat, grapjes maakt, en dus eigenlijk gewoon een heel normaal iemand waar je prima op kunt stemmen. Daarom misschien kwam Martijn Koning met zijn ‘roast’ bij Jinek, om duidelijk te maken dat hier geen normaal geaccepteerd iemand zit maar een extremist, een racist en antisemiet die buiten deze orde zou moeten vallen. Hij ging te ver, vooral daar waar hij er zijn vriendin en eventuele kinderen bijhaalde, en grappig was het ook niet, maar ik kan me wel voorstellen dat hij bovengenoemd patroon wilde doorbreken.

Eigen volk

Dit alles in schril contrast met de jaren ’80, toen een racist nog een echte paria was waar je niet mee praatte, en zelfs niet naast wilde zitten in de Kamer. En je was al een racist als je ‘Eigen volk eerst’ en ‘Vol is vol’ zei, je hoefde echt geen Holocaustontkenners te retweeten, op bijeenkomsten van neonazi’s te speechen, met bekende racisten uit de VS te dineren, of bizarre complottheorieën te verzinnen over hoe de elite expres al die mensen hierheen haalt om onze cultuur kapot te maken.

Destijds schreeuwde half Nederland moord en brand over Hans Janmaat van de Centrumpartij. Hij vond dat we geen buitenlanders meer moesten toelaten en eerst voor onszelf moesten zorgen; een behoorlijk normaal rechts standpunt in de huidige tijd. Bij een bomaanslag door antifascisten is zijn vriendin een been verloren, iets waar weinigen door ontzet waren. ‘Zo gaat dat met racisten en neo-nazi’s’, was de teneur. Nu zitten er bijna 30 Kamerleden rechts van de VVD in de Kamer. Velen van hen hebben zich in het echt of op Twitter weleens grof uitgelaten over buitenlanders, onsmakelijke dingen over Joden of de Holocaust gezegd of zaten in app-groepen waar racisme en antisemitisme bon ton waren (bedenk even dat de mensen van het ‘nette’ JA21 tot afgelopen november met Baudet in een partij zaten, nadat hij al talloze idiote opvattingen had geventileerd en kontakten met extremisten had. Ik heb ze daar weinig over gehoord, zolang het geen expliciet door hemzelf geuit antisemitisme was vond men het blijkbaar best).

Kritisch maar correct

Veel mensen lijken zich er niet meer echt druk om te maken. Iedere maand duikt er wel een nieuw schandaaltje op rond FvD, maar of Baudet nou zegt dat George Soros achter corona zit en Hillary Clinton een pedofiel is, of dat iedereen die hij kent een antisemiet is, of dat de elite via de massa-immigratie onze cultuur kapot wil maken, of dat het Neurenberg tribunaal onwettig was en de nazi’s daar niet veroordeeld hadden mogen worden, dat vrouwen zin hebben ook als ze nee zeggen, dat zwarten een lager IQ hebben, dat Erkenbrand een prima club van jonge idealisten is, etc. etc., het lijkt er niet echt toe te doen. Journalisten bejegenen hem kritisch maar correct, in de Kamer wordt hij normaal behandeld. Een excentriekeling die af en toe wat te diep in het glaasje kijkt en dan flirt met verkeerde ideeën, zo wordt vaak vergoelijkend gezegd. Of zoals Hiddema (die zelf op Freek Jansen stemde, de leider van de jongerenorganisatie waar een beerput aan antisemitische en neonazi-bagger uit naar boven kwam) het zei: ‘Baudet moet gewoon stoppen met Twitter, dan is het een beste kerel’.

Ik vind het gevaarlijk dat je op dergelijke extremistische ideeën, waarvan we hebben gezien waartoe ze kunnen leiden, niet wordt afgerekend. Dat je omdat je je terras open wilt op zo iemand gaat stemmen. In de jaren ‘80 werd er over-gereageerd op Janmaat. Nu wordt er zwaar onder-gereageerd op Baudet en zijn maten, en worden de meest extreme ideeën gelegitimeerd. Samen met de opkomst en verspreiding van nepnieuws en de fabeltjesfuik een zeer gevaarlijke ontwikkeling...

Ratna Pelle

Mensen die op populisten stemmen

 

In mijn vorige blog ging ik in op de verkiezingsuitslag van 17 maart en de winst voor de VVD en Mark Rutte, die mij in zekere zin verbaasde omdat er zoveel kritiek was op het beleid van de regering, vooral betreffende de coronacrisis en de toeslagenaffaire. Van deze kritiek heeft links niet geprofiteerd, ondanks de inzet van bijv. SP’er Renske Leijten in het boven tafel krijgen van gevoelige informatie in de toeslagenaffaire. Wel geprofiteerd heeft Forum voor Democratie, dat tegen de verwachting in 8 zetels won. Dit ondanks de openlijk racistische en antisemitische opmerkingen en tweets van Thierry Baudet en co, en zijn van de pot gerukte complottheorieën.

Bestuursstijl

Inmiddels heeft het imago van premier Rutte toch een flinke deuk gekregen. Wat de toeslagenaffaire of de vele blunders tijdens de coronacrisis niet vermochten, leek even werkelijkheid te worden na een uitglijder door een onhandigheid van een verkenner. Rutte zei net iets te nonchalant dat dit echt niet nog in de Kamer moet worden uitgespeld, dat we dóór moeten, het land moet geregeerd, niet zo zeuren over kleinigheden en formulerinkjes, we gaan het snel en efficiënt regelen onder mijn leiding. De onvrede van mensen, van Kamerleden althans, leek zich te kanaliseren in die ene opmerking over dat ene Kamerlid, dat ene leugentje, dat staat voor de arrogantie van de macht, en uiteindelijk ook voor de houding die tot de toeslagenaffaire kon leiden, in de woorden van Leijten en datzelfde Kamerlid: de ‘Rutte doctrine’.

Dit gaat over bestuursstijl, over transparantie, over de rol van de regering versus de Kamer, en staat daarbij los van ontevredenheid over het inhoudelijke beleid, bijvoorbeeld of de Belastingdienst wel zoveel aandacht had moeten besteden aan fraudebestrijding bij toeslagen, versus fraudebestrijding bij brievenbusfirma’s of andere bedrijven.

Bonussen

Wat mij vaak verbaast is dat mensen die ook inhoudelijke kritiek hebben, die het bijvoorbeeld onbegrijpelijk vinden dat er bonussen worden uitgekeerd aan topbestuurders terwijl de gewone werknemer er niet op vooruit gaat, dat niet omzetten in een linkse stem. Waarom stemmen mensen die ontevreden zijn niet op partijen die met inhoudelijke en enigszins realistische oplossingen komen? Zoals bijvoorbeeld belastingverhoging zodat we mensen in de zorg en op scholen beter kunnen betalen, of weer terug naar het ziekenfonds als je kritiek hebt op het huidige systeem met zijn vele verzekeringen die elk jaar weer een puzzel vormen wie wat wel en niet vergoedt bij welke zorgverlener?

Vind je dat de marktwerking te ver is doorgeschoten, dat de kleine man het niet meer kan volgen, dat de gewone Nederlander wordt vermalen door een bureaucratisch en star overheidsorgaan? Nee, ik ben niet van de SP maar ik verbaas me er wel over dat mensen met dergelijke kritiek op partijen stemmen die de belasting willen verlagen, het bedrijfsleven ruim baan geven en de publieke voorzieningen verder uitkleden – althans dat is wat hun stemgedrag zegt, de verkiezingsprogramma’s zeggen natuurlijk allemaal dat alles belangrijk is en iedereen het beter moet krijgen. Geen belasting betalen maar wel een overheid die alles goed regelt en betaalt, van nu het ene noodhulp pakket na het andere, goede zorg, goede infrastructuur, voldoende woningen in alle sectoren, goed onderwijs, en ook politie natuurlijk en misschien toch ook iets voor defensie en het tegengaan van cybermisdaad, etc. etc. Iedereen snapt dat dat niet kan en dat is dus prima uit te leggen.

Rechtspopulisten

De coronacrisis heeft meer dan ooit duidelijk gemaakt hoe belangrijk de zorg is, en hoe urgent onze omgang met de natuur herzien moet worden. Daarvoor moet je niet bij de VVD zijn en ook niet bij Forum. Wilders zegt op te komen voor de zorg en dient moties in dat zorgpersoneel meer betaald moet krijgen, maar als je ondertussen de belasting wilt verlagen is het de vraag waarvan je dat moet betalen. Oh ja, van het mythische einde-aan-de-massa-immigratie natuurlijk.  Ten eerste is die al ingeperkt door de huidige regering, ten tweede zitten we aan verdragen vast, en ten derde zijn de meeste ‘buitenlanders’ (of vooral moslims want daar gaat het Wilders om) hier niet via een asielprocedure gekomen maar zijn hun ouders lang geleden hierheen gehaald om onze economie te helpen groeien. Hun kinderen zijn vaak fanatieker moslim dan zij waren en dat verander je niet door de grenzen te sluiten, maar dat terzijde.

De meeste stemmers op de populisten kijken blijkbaar niet erg kritisch naar de haalbaarheid van de plannen van Wilders en Forum of naar het verschil tussen wat zij zeggen en wat ze vervolgens doen. Rechtspopulisten worden zelden afgestraft voor het niet kunnen waarmaken van al hun beloftes en de onhaalbaarheid van hun plannen, omdat hun achterban dat kennelijk niet belangrijk vindt. Ze willen vooral een signaal afgeven, laten merken dat ze boos zijn en daarmee de traditionele partijen een opdonder geven. De behoefte om frustraties om te zetten in een stem lijkt het te winnen van de wens op een partij te stemmen die het meeste kans maakt daadwerkelijk iets aan het probleem te doen.

Ook extreme of zelfs openlijk racistische ideeën schrikken veel kiezers niet meer af. Wilders stemmers geven steevast aan dat ze niet al zijn opvattingen delen over moslims, maar het belangrijk vinden om op iemand van buiten de gevestigde orde te stemmen, tegen de elite, iemand die ‘zegt waar het op staat’ en ook bij zijn verhaal blijft. En iemand die hun problemen zoals verlies van autonomie en identiteit door ‘Brussel’ en teveel buitenlanders serieus neemt. Hoe hard gevestigde partijen ook roepen dat zij dat ook serieus nemen, hoe vaak die ook in gesprek gaan met ‘de gewone man’, zo wordt dat door hen niet ervaren. Misschien omdat die partijen wel luisteren maar ook kritisch zijn en niet overal in meegaan. Het is misschien een beetje als het eten van een vette snack die snel verzadigt tegenover een voedzame verantwoorde maaltijd: het eerste is aantrekkelijker maar het tweede beter op de langere termijn.

Burgerparticipatie

De vraag is hoe mensen kunnen worden overtuigd voor de voedzame maaltijd te kiezen, hoe ze kunnen worden aangesproken op hun ratio, op hun vermogen kritisch mee te denken in plaats van een lange neus te trekken naar de gevestigde orde. Mensen die op populisten stemmen hebben hun vertrouwen in de ‘gevestigde orde’, de traditionele partijen met hun machtsstructuren en ‘baantjes carrousel’ verloren, maar dat wil niet zeggen dat ze geen begrip hebben voor lastige dilemma’s en afwegingen.

Ik vind in dat opzicht de ideeën interessant over meer burgerparticipatie waarbij echte, reële invloed en verantwoordelijkheid wordt gegeven aan een a-selecte groep burgers. Geen referenda maar groepen burgers daadwerkelijk over lastige zaken laten meebeslissen, een beetje zoals de burgerjury’s in sommige landen. Uit onderzoek blijkt dat zij dan veel meer dan je zou verwachten op grond van wat je zoal leest op Twitter na uitspraken in belangrijke zaken, tot genuanceerde en afgewogen besluiten komen.

Uiteraard moet wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan, en het zal niet met alle onderwerpen mogelijk zijn, maar ik denk dat democratie veel meer moet zijn dan een keer in de vier jaar stemmen. Ook de structuur die wij kennen met partijen waarvan je lid kunt worden en waarin je zelf invloed kunt uitoefenen door actief te zijn, werkt steeds minder. Juist in de populistische partijen is er weinig ruimte voor participatie van mensen van buiten de politiek, en wil de leider graag alle touwtjes in handen houden. Partijen zouden meer durf moeten hebben en vindingrijker kunnen zijn in het aanspreken van burgers op hun verantwoordelijkheidsgevoel en creativiteit, en zo de populisten de wind uit de zeilen kunnen nemen. Zij hebben immers de mond vol over de arrogantie van de macht en dat er niet naar de burger wordt geluisterd, maar doen daar zelf als het erop aan komt vrolijk aan mee. Zij nemen de burger uiteindelijk allerminst serieus, hoezeer ze hem/haar ook naar de mond praten.

Ratna Pelle