Lockdown: scholen nog de grootste bron van besmetting Covid-19

 

Vorige week schreef ik een artikel over de 2G discussie, deels uit ergernis over hoe 2G als fundamenteel anders en meer omstreden wordt neergezet dan andere maatregelen, die evenzeer sommigen wel treffen en anderen niet, en eveneens voor verdeeldheid kunnen zorgen. Ik erger me daarbij aan de manier waarop ongevaccineerden als minderheid worden neergezet die, zonder daar iets aan te kunnen doen, nu zomaar dreigen te worden uitgesloten van vanalles en tot zondebok gemaakt. Ik vind deze manier van denken fundamenteel onjuist, en denk dat dit ook niet per se bijdraagt aan ‘meer begrip’ en ‘respect’. Bij de vrijheid om keuzes te maken hoort ook het nemen van verantwoordelijkheid en de bereidheid de consequenties te dragen.

En ook omdat ik het faliekant zie mislopen en niet begrijp dat er dan desondanks wordt gedaan alsof we de luxe hebben om met één hand op onze rug te vechten als het ware. Dat er nu eerst harde maatregelen voor de korte termijn nodig zijn schreef ik ook; 2G is, voor de duidelijkheid, bedoeld als manier om op een relatief veilige manier sectoren daarna weer te kunnen openen en niet, net als vorig jaar, de hele winter met zijn allen in lockdown te zitten. Daarin zie ik geen ethische bezwaren, integendeel: ik denk dat het moreel juist beter verdedigbaar is om, wanneer dat verantwoord kan, sectoren voor gevaccineerden te openen in plaats van in lockdown te blijven.

Inmiddels heeft de discussie zich toegespitst op welke sectoren hoe dicht moeten en vooral of de scholen ook dicht moeten. Ook hier zie je weer dat de discussie politiseert en er dogma’s in de weg zitten. Wat nodig is, is om zo open mogelijk na te gaan welke maatregelen op welk moment het meest effectief zouden zijn. Daarnaast kun je, indien je die luxe hebt en niet op code zwart afstevent, er natuurlijk voor kiezen bepaalde op zich effectieve maatregelen niet te nemen omdat je de negatieve effecten te groot acht. Maar dat is nu dus niet aan de hand. De volgende tweet van Yorick Bleijenberg vond ik daarom ook heerlijk nuchter:

Laten we het gevaarlijkste als 1ste schrappen: Wat is het gevaarlijkste? Grote groepen, ongevaccineerden, die lange tijd, binnen, dicht op elkaar zitten. Logisch om dat als 1ste te verbieden!

(...) Totdat je erachter komt dat dit *de* definitie is van: (...)  Een school!

En deze tweet van Roel Griffioen:

Enkele conclusies uit dit interessante plaatje over transmissieparen: De grootste bron voor besmetting van gevaccineerde 30-ers/40-ers? Kinderen! De grootste bron voor besmetting van ongevaccineerde 40-ers? Kinderen! De grootste bron voor besmetting van kinderen? Andere kinderen.

Wat opvalt is dat het OMT, dat eigenlijk vooral moet aangeven wat voor effect van verschillende maatregelen te verwachten valt, zich nu zelf zo duidelijk uitspreekt, en in feite iets sterk afraadt dat vanuit virologisch oogpunt gezien het meest effectief zou zijn. Hierover heeft satirisch tekstschrijver Diederik Smit een goed stuk geschreven, waaruit ik hier graag even citeer.

Om deze humanitaire crisis zo kort mogelijk te laten duren, hebben we nu (of eigenlijk 6 weken geleden) een snelle, scherpe daling nodig van de besmettingen. Geen geleidelijke daling, een snelle. Een snelle, scherpe daling van de besmettingen is <omt> NIET REALISTISCH </omt> als je de scholen, waar weinig maatregelen zijn, openhoudt.

Het virus verspreidt zich door de lucht, vooral in binnenruimtes, als mensen geen afstand houden en geen mondkapjes dragen, met de Delta-variant nog sneller. Sta er gewoon eens bij stil: overal in Nederland staan duizenden ongeboosterde (ook veel oudere) leraren voor grote groepen ongevaccineerde kinderen, elke dag opnieuw. Er is in de geschiedenis van de pandemie bijna geen situatie te bedenken waarin je méér besmettingen kunt voorkomen dan door het sluiten van Nederlandse scholen in november 2021.

Toch is dit taboe. De Kamer wil het niet, het demissionaire kabinet wil het niet en het OMT schrijft zelfs expliciet op dat het onderwijs de enige plek is waar het geen extra maatregelen wil.

Als je erover nadenkt is het best absurd dat het biomedisch adviesteam van het kabinet, op het ernstigste punt in de epidemie opschrijft dat alle maatregelen bespreekbaar zijn, behálve de maatregel die het virus verreweg het meest zou bestrijden. (...)

Er is dus een dogma, een heilige overtuiging dat het sluiten van scholen zoveel schade brengt aan het welzijn van kinderen dat het geen optie is en nooit een optie mag zijn. Ook niet voor drie weken. Ook niet als het vele mensenlevens zou kunnen redden. Wat is hier aan de hand?

Vervolgens wijst hij erop dat de gevolgen van het niet voldoende maatregelen nemen ook zeer schadelijk zijn voor kinderen:

Volgens sommige berekeningen gaan er komende winter 16.000 extra doden vallen in Nederland. Ook zullen er vele doden vallen door andere uitgestelde zorg. Zelfs als het de helft wordt: denk even aan de psychische schade voor al hun nabestaanden, kinderen en kleinkinderen. Als we het dan hebben over het welzijn van kinderen: hoe zal de sfeer in huis zijn als de ouders in een rouwproces zitten omdat hun vader of moeder overleden is door nalatigheid van de overheid?

En ook als mensen het uiteindelijk overleven: hoeveel kinderen zullen stress ervaren door uitgestelde operaties van (groot)ouders, of overspannen ouders die in de zorg werken. Dit gaat niet om weinig kinderen: ongeveer 1 op de 6 werkenden werkt in de zorgsector.

Het lijkt er nu op dat alle sectoren nog een paar uur eerder dicht moeten zodat de scholen open kunnen blijven. Terwijl vrij duidelijk is dat een paar weken de scholen dicht meer gaat helpen om de R omlaag te krijgen dan een paar uur eerder borrelen en je Black Friday inkopen doen. Ik zie sowieso niet hoe het alleen maar vervroegen van sluitingstijden veel moet helpen omdat het er dan eerder op de dag juist drukker zal zijn. Ik heb doorgaans vrij veel vertrouwen in instanties en experts, maar vraag me inmiddels serieus af waarop het laatste OMT advies is gebaseerd. Als je dan al per se de scholen wilt ontzien, waarom niet de horeca een paar weken helemaal dicht, samen met ander amusement buiten de deur? Vergeleken bij het leed in de zorg en de enorme gezondheidsschade die nu door velen wordt opgelopen is dat toch peanuts? Of, in de woorden van Henk Jan Westeneng:

Sommigen doen nu net alsof we een keuze hebben welke maatregelen we kiezen. Een 'verwaarloosde brand' ga je echter niet geblust krijgen met een gietertje. Zelfs niet als het gietertje 'blusvliegtuig' genoemd wordt (neplockdown).

Wat is er nu nodig? Een echte lockdown. Totdat de R 0.8 of lager is. Dit is echt geen rocket science, hoeveel moeite politici ook doen om maar niet concreet te hoeven zijn over beleidsdoel.

Een lockdown = sluiten van niet-essentiele winkels, horeca, entertainment buiten huis, scholen, universiteiten, etc.

Dat laatste is wel handig er even bij te vermelden. In andere landen lukt het wel om stevig in te grijpen als dat nodig is. Daar worden combinaties toegepast van sneller en eerder boosten, 2G en 3G breed inzetten, en lockdowns wanneer het uit de hand dreigt te lopen. Zo is men in Oostenrijk met vergelijkbare cijfers als bij ons nu in een echte lockdown, zo een waarbij wandelen in het park zo ongeveer het enige is dat je nog buiten de deur kunt doen. Daarna wil men de lockdown voor ongevaccineerden weer voortzetten, en in februari volgt een vaccinatieplicht. In Italië is de vaccinatieplicht, die al gold voor zorgmedewerkers, uitgebreid naar meer sectoren en geldt 2G voor restaurants, hotels, bioscopen en sportscholen. Dat laatste geldt ook voor Griekenland en in Duitsland geldt 2G voor alle openbare gelegenheden bij meer dan 3 ziekenhuisopnames per 100.00 inwoners (en anders 3G). In België wordt openlijk over een vaccinatieplicht gesproken, en in zowel België als Frankrijk geldt die al voor zorgmedewerkers. In de meeste landen liggen de cijfers lager dan bij ons.

Een van de problemen is dat bij ons iedereen wil meepraten en een mening heeft, dat zowel kabinet als OMT verdeeld zijn, dat het kabinet al bijna een jaar demissionair is en het vertrouwen in de regering naar een dieptepunt is gezakt. En dan heb je natuurlijk nog de gebrekkige communicatie, en het te grote optimisme in augustus en september. Het gedraai van Rutte helpt ook niet mee. Het OMT moppert ondertussen dat de regering de adviezen geregeld niet goed opvolgt en teveel afzwakt.

Dinsdag zei Marc Bonten bij Nieuwsuur dat we niet tegelijkertijd code zwart in de zorg kunnen voorkomen, geen harde maatregelen nemen en wegblijven bij vaccinatiedrang, -dwang of -plicht.

"Als maatregelen onbespreekbaar zijn, dan moet de vaccinatiegraad snel heel erg omhoog. En tot die tijd moeten de ziekenhuizen zien te overleven. Als we het niet over de vaccinatiegraad kunnen hebben, dan rest slechts één ding: maatregelen aanscherpen om de ziekenhuizen overeind te houden. Daarmee bouwen mensen geen verdere immuniteit op. Dat betekent dat we de maatregelen waarschijnlijk moeten aanhouden tot het voorjaar ons uit die crisis gaat halen. Dus: de politiek, het kabinet en de Tweede Kamer, moeten nu echt keuzes gaan maken."

De vaccinatiegraad opkrikken gaat niet binnen een paar weken veel verlichting geven, dus je hebt voor de korte termijn sowieso stevige maatregelen nodig, omdat we inmiddels veel te laat zijn met ingrijpen. Maar omdat je daarmee de immuniteit niet omhoog krijgt (nog zoiets dat tot taboe was verklaard en je nu dus weinig meer over hoort) moet ook de vaccinatiegraad omhoog, en hoe sneller, hoe eerder de maatregelen weer verlicht kunnen worden. En ondanks de steeds geuite mantra dat 2G en andere drangmaatregelen daarbij niet helpen, stonden er in Oostenrijk lange rijen voor de vaccinatielocaties toen de lockdown voor ongevaccineerden inging.

Interessant is te lezen dat er in liefst 105 landen een vorm van vaccinatieplicht geldt. Niet tegen corona maar een van die andere vaccins tegen een nare virusinfectie. In 62 landen staat op weigering een straf ‘uiteenlopend van uitsluiting uit het onderwijs, tot geldboetes, gevangenisstraffen en in Italië zelfs tijdelijke ontheffing uit het ouderschap’, aldus de Volkskrant. Waarna men vervolgt:

Een vaccinplicht vergroot het wantrouwen en voedt de scepsis tegen álle vaccins, zo heet het op dit punt altijd. Maar de onderzoeken tonen een verrassend genuanceerd beeld. Nadat Frankrijk en Italië hun kindervaccinatieplicht uitbreidden, leidde dat juist tot meer gebruik van ook de vaccins die níét verplicht waren. En in Frankrijk nam het aantal mensen dat de veiligheid van vaccins niet vertrouwt, na uitbreiding van de plicht met haast 20 procent af.

Dat verplichting de vaccinatiegraad omhoog stuwt, staat intussen vrijwel vast. In de VS ontdekten wetenschappers dat de vaccinatiegraad hoger ligt in staten met zelfs een lichte vorm van verplichting – eentje waarbij men alsnog mag weigeren, na een beroep op gewetensbezwaren. In Europa vond men een verband met boetes: in landen waar ongevaccineerden een boete kunnen krijgen, zijn minder gevallen van mazelen en rode hond, en ligt de vaccinatiegraad hoger.

Of dat 1 op 1 ook zo zou werken bij het coronavaccin is natuurlijk niet zeker, maar de kans lijkt me groot. Toch hoor je allerhande gedragsdeskundigen, politici en zelfs OMT-leden zeggen dat drang en dwang averechts werken en het allemaal 100% vrijwillig moet, en we vooral veel begrip moeten tonen voor ongevaccineerden en in gesprek moeten gaan, want dat verbindt mensen. Met in gesprek gaan is natuurlijk niks mis, alleen gebeurt dat nu al maanden en helaas staat een deel van de ongevaccineerden daar niet voor open. Hun keuze heeft ver strekkende gevolgen voor de zorg en voor iedereen die een ziekenhuisbed nodig heeft, en juist daarom is alleen een ‘gesprek’ te vrijblijvend.

Het is verbluffend dat bovenstaande ervaringen met vaccinatieplicht zo weinig tot de politiek en de talkshowtafels zijn doorgedrongen. Het roept ook de vraag op waarom juist het verzet tegen het coronavaccin zo hevig en principieel is onder toch een flinke groep mensen, ondanks de overdreven zorgvuldigheid van de overheid wat betreft de bijwerkingen. (Vanwege een heftige bijwerking onder een handvol mensen van de miljoenen ingeënte mensen bij het Jansen vaccin, werd de hele vaccinatiecampagne weken stil gelegd.)

We hebben in Nederland wat minder mantra’s en taboes nodig, wat minder vastgeroeste ideeën en slecht onderbouwde meningen, en moeten wat meer de feiten laten spreken. En die wijzen nu heel duidelijk één kant op, die van een harde lockdown op de korte termijn en het opkrikken van de vaccinatiegraad op de iets langere termijn. Daarbij kun je naast goede voorlichting, vaccinatiedrang of -dwang ook denken aan het snel vaccineren van kinderen tussen 5 en 12 jaar.

Liever 2G dan een lange lockdown voor iedereen

Terwijl Nederland afstevent op een regelrecht zorginfarct is er veel aandacht voor de gevoelens van ongevaccineerden. In diverse media komen zij aan het woord om uit te leggen dat ze echt geen wappies zijn, zich buitengesloten voelen, balen dat ze als schuldige van de huidige problemen worden gezien en heus goed nadenken maar zich niet willen laten dwingen. Dat Thierry Baudet ze als ‘de nieuwe Joden’ ziet die elk moment kunnen worden afgevoerd hoeft niet meer te verbazen, maar ook in het deftige NRC worden ze omschreven als minderheid die bescherming verdient. Ethici spreken over een ‘fundamentele aantasting van grondrechten’ als 2G wordt ingevoerd, die pas toelaatbaar is als alle andere opties zijn uitgeput. Ook politiek commentator Arjan Noorlander noemt 2G ethisch omstreden. Velen waarschuwen voor meer polarisatie en verdeeldheid als een vorm van 2G wordt ingevoerd.

Grote woorden voor een beperkte en tijdelijke inperking van vrijheden voor een bepaalde groep, aangezien het hier alleen zou gaan om grote evenementen en een deel van het uitgaansleven (waar geen vaste zitplaatsen zijn). Talrijk zijn de oproepen om ongevaccineerden niet te stigmatiseren en elkaar te respecteren. Ik krijg iedere keer dat een of andere politicus, gedrags- of communicatiedeskundige oproept tot wederzijdse verdraagzaamheid er nogal jeuk van, een beetje zoals vroeger met de eindeloze oproepen om moslims toch vooral niet te stigmatiseren.

Ongevaccineerden als minderheid met eigen rechten, waaronder in de eerste plaats om zich niet verplicht te voelen tot vaccinatie. Niet vaccineren als principiële keuze, als geloofsovertuiging, als eigen identiteit waarmee je je onderscheidt van de meerderheid van ‘makke schapen’ die gewoon doen wat ze gezegd wordt. Ik krijg er spontaan uitslag van. Evenals van die eeuwige oproepen tot liefde en vrijheid op demonstraties tegen de coronamaatregelen.

Je niet laten vaccineren heeft weinig met liefde te maken, evenmin als weigeren afstand te houden, een mondkapje te dragen of je aan andere regels te houden. Het gevolg is namelijk overvolle ziekenhuizen, overwerkte verpleegkundigen en steeds meer uitgestelde operaties met dramatische gevolgen. Maar dat mag je niet aan de ongevaccineerden wijten want dan maak je een hele groep tot zondebok. Daarom is vaccinatiedwang ook zo verkeerd: je laat mensen weliswaar volledig vrij – je mag kiezen of je je laat vaccineren of accepteert dat je tijdelijk sommige niet-essentiële dingen niet kunt doen – maar zet ze toch aan tot iets wat ze nu eenmaal principieel niet willen. En dat is ‘moreel omstreden’, zo begrijp ik.

De fout die hier wordt gemaakt is de weigering een vaccin te nemen als principieel en dus als grondrecht te erkennen en als iets dat je blijkbaar niet ter discussie mag stellen. Veel dingen die anderen schade kunnen berokkenen zijn bij wet verboden, zoals te hard rijden of onder invloed achter het stuur kruipen. Je niet laten vaccineren mag wel, en dus voelt het onterecht als je vervolgens toch van allerlei ellende de schuld krijgt.

Ongezond leven is niet verboden, al probeert de overheid roken en alcohol wel te ontmoedigen. De gezondheidsschade is vooral voor de roker en drinker zelf en onze gezondheidszorg is erop ingesteld. De IC’s liggen niet vol met longkankerpatiënten en er worden geen andere operaties voor uitgesteld. Onze liberale democratie legt veel van dit soort zaken (ook bijvoorbeeld wat betreft het milieu) bij de burger. Die moet zelf de minst schadelijke keuze maken en gebeurt dat te weinig dan doen we aan voorlichting, gooien er wat SIRE-spotjes tegenaan of verhogen de accijnzen. Dit werkt zolang de schade voor anderen nog enigszins beperkt is, maar wie bepaalt wanneer die schade te groot wordt?

Die grens lijkt wel bereikt nu er minstens 200.000 operaties zijn uitgesteld, mensen soms al meer dan een jaar wachten op een noodzakelijke ingreep en er steeds luider wordt gewaarschuwd voor de gezondheidsschade hiervan. Ziekenhuizen kunnen het niet meer aan, medisch personeel doet aan de lopende band noodoproepen, schrijnende verhalen komen op tv, en dan lees ik dat jongeren bang zijn dat ze door 2G dadelijk geen sushi meer kunnen gaan eten.

Er gaat hier iets faliekant mis, onder onze ogen voltrekt zich een ramp maar we lijken niet in staat adequaat te handelen. In een reeks tweets rekent infectieziektenmodelleur Marino van Zelst voor waar we naar verwachting over twee weken staan: met 2800-3500 ziekenhuisopnames zitten we dan middenin code zwart. Om dit te voorkomen zou onmiddellijk moeten worden ingegrepen met een echte lockdown, gevolgd door (gedeeltelijke) heropening met behulp van 2G en 3G, en veel meer controles op naleving daarvan. Ook moet versneld worden geboosterd en moet vaccineren van kinderen tussen de 6 en 12 jaar serieus worden overwogen.

Na de huidige lockdown light komt de regering vooralsnog niet verder dan een nogal slap voorstel voor 2G op een beperkt aantal locaties en alleen om de ongevaccineerden zelf te beschermen. Maar de meesten willen geen bescherming, ze vertrouwen immers op hun eigen immuunsysteem, of God, of op de Great Reset of wat dan ook. Van mij mogen ze, ik wil alleen wel als het nodig is in het ziekenhuis terecht kunnen. Het gaat in de eerste plaats om het in stand houden van een fatsoenlijk zorgsysteem en om de gezondheid van ernstig zieken die nu niet geholpen kunnen worden.

Velen bepleiten in plaats van 2G meer maatregelen voor iedereen. Dat zou eerlijker zijn en polarisatie tegengaan. Vorig jaar hadden we geen andere opties dan massaal thuisblijven en testen en bij de testcapaciteit is inmiddels de grens bereikt. Nu de pandemie maar voortduurt terwijl de meerderheid gevaccineerd is, zijn mensen steeds minder bereid om weer thuis te blijven zitten. Ongevaccineerden voelen zich buitengesloten, maar ook bij gevaccineerden groeit de frustratie. Vandaar dat maatregelen steeds minder effect lijken te sorteren. Intussen is de situatie in de zorg nog ernstiger dan bij eerdere golven, door uitputting en een steeds groter aantal uitgestelde operaties.

Ethisch is 2G in deze omstandigheden dan ook zeker verdedigbaar, met uitzondering uiteraard van mensen die zich om medische redenen niet kunnen laten vaccineren. Waarom zou iedereen thuis moeten blijven wanneer de meerderheid straks veilig weer naar de woonboulevard, theater of kroeg kan? Of naar beurzen, congressen, voetbalwedstrijden en festivals? Waarom moeten de 85% gevaccineerden gedwongen thuis blijven, uit solidariteit met de ongevaccineerden? Je bleef vroeger misschien eens thuis uit solidariteit met je beste vriendin als zij ziek was en jullie samen op een feestje waren uitgenodigd. Maar waarom zouden alle genodigden – ook zij die jouw vriendin helemaal niet kennen – uit solidariteit thuis moeten blijven en het feestvarken het feest moeten afblazen? Wat is daar eerlijk aan? Waarbij dan nog een verschil is dat je vriendin er niks aan kon doen dat ze ziek was, terwijl de ongevaccineerden elke dag de mogelijkheid hebben om – zonder afspraak –  een priklocatie binnen te stappen.

De berekeningen die ik heb gezien wijzen erop dat 2G beter werkt om het aantal besmettingen beperkt te houden dan 3G. Uit cijfers over de eerste helft van november blijkt de kans dat je na vaccinatie in het ziekenhuis belandt voor een 70-minner 98% kleiner dan zonder vaccin en voor de IC is dat 99% (voor de totale bevolking is dit 94% en 97%). Voor ongevaccineerden het aantal contactmomenten beperken lijkt dan een effectieve manier om zonder totale lockdown circulatie van het virus te beperken.

Zonder 2G zijn naar verwachting langdurigere en zwaardere lockdownmaatregelen onontkoombaar, die eveneens bepaalde groepen in de samenleving het hardst zullen treffen en in die zin oneerlijk zijn: de horecamedewerkers en horecabezoekers als de horeca weer dicht moet, de jeugd als de scholen weer dicht moeten, of sporters als sportactiviteiten weer worden verboden. Die groepen kunnen daar dan niets aan doen. De ongevaccineerden zijn de enige groep die aan de gevolgen van een maatregel kunnen ontkomen, gewoon door een prik te halen.