Beperkingen voor iedereen is niet eerlijker dan 2G

 

Pokkenbriefje uit 1917 (CC BY 3.0 - Museon - Europeana).

Het zogenaamde ‘2G’ – waarbij een negatieve coronatest niet volstaat voor toegang – zou ingrijpender zijn dan andere maatregelen tegen het covid-19 virus omdat het onze grondrechten zou aantasten. Zoals ik schreef is daar wel een en ander op af te dingen en hebben we al maatregelen moeten nemen die minstens zo vergaand zijn als 2G.

Naast het argument dat het ingrijpender zou zijn, zeggen de critici ook dat 2G niet tegen de verspreiding van het virus helpt en je het daarmee dus gecontroleerd laat rondgaan. De NOS schreef op 29 december:

De minister blijft geloven in 2G en wijst erop dat het in veel Europese landen al is ingevoerd. Strenge selectie bij drukke cafés en evenementen kan ertoe leiden dat de overige regels minder streng kunnen worden. “Het kabinet is helder: 2G moet je toevoegen aan je gereedschapskist. Anders zit je langer in de lockdown.” Hij zegt te begrijpen dat de Tweede Kamer er tegenaan hikt. “Maar ik hoop en verwacht wel dat de Kamer het aanneemt.”

Het lijkt me duidelijk dat 2G is bedoeld als manier om weer open te gaan, nadat eerst door de lockdown en het boosteren de besmettingen flink zijn gedaald. Over op welk punt dat verantwoord is kun je twisten (en het zou erg goed zijn als er standaarden komen bij welke besmettingsgraad en ook andere parameters welke maatregelen of versoepelingen verantwoord zijn). 2G voorkomt dan dat de besmettingen weer (snel) gaan oplopen. Net als andere maatregelen zoals testen, mondkapjes etc. is het niet waterdicht, en het is een aanvulling op al het andere dat we kunnen doen om de pandemie te beteugelen.

In de meeste EU-landen bestaat 2G dus al of wordt het binnenkort ingevoerd, vaak op veel meer locaties dan alleen horeca en evenementen. In Frankrijk en Italië komt 2G ook in bijvoorbeeld het openbaar vervoer. In Italië, Frankrijk, België en Duitsland is of wordt vaccinatie verplicht voor zorgmedewerkers en in Griekenland voor mensen boven de 60 jaar. Oostenrijk heeft een lockdown voor ongevaccineerden en voert een algehele vaccinatieplicht in.

De argumenten vóór vaccinatiedrang lijken duidelijk, en ook moreel verdedigbaar, mits dergelijke maatregelen daadwerkelijk tot minder ziekenhuisopnames leiden en dus de zorg ontlasten. De Belgische premier De Croo verwoordde het zo: “Ongevaccineerden doen een onevenredig beroep op de zorg. Daarom wordt het publieke leven alleen nog toegankelijk voor gevaccineerden.” Dat gaat ver, maar ook in Nederland liggen er veel meer ongevaccineerden in de ziekenhuizen en zouden met een hogere vaccinatiegraad minder operaties hoeven worden uitgesteld en dus levens kunnen worden gered. Na de boostercampagne zal dit nog duidelijker zijn.

In veel van die landen is de situatie in de ziekenhuizen nog minder nijpend dan bij ons, omdat wij zo weinig ic-bedden hebben. Bij ons spaart alles wat je doet om minder coronapatiënten op de ic’s te doen belanden dus sowieso levens, want minder uitgestelde kritieke zorg zoals hart- en kankeroperaties. Juist van deze mensen worden nu de grondrechten geschonden, veel meer dan van ongevaccineerden die je bepaalde beperkingen oplegt. Zoals ik eerder schreef gaat het bij elkaar inmiddels om zeker 210.000(!) operaties. Ik vind dat onvoorstelbaar. Het recht op lichamelijke integriteit kan toch geen voorrang hebben boven het zoveel fundamentelere recht op leven.

De 2G alleen lost dit probleem natuurlijk niet op, maar 2G uitstellen totdat alle rest op orde is (en dat kan nog wel even duren) vind ik onjuist en moreel onaanvaardbaar, omdat uit onderzoek blijkt dat het wel degelijk effect heeft. Voor veel mensen die op een operatie wachten is het zuur, onverteerbaar soms, dat zij moeten wachten omdat ongevaccineerden drie weken een ic-bed in beslag nemen (in die tijd kun je zo’n 20 andere patiënten helpen). Dit tart elk rechtvaardigheidsgevoel. Het wakkert ook negatieve sentimenten tegen ongevaccineerden aan.

Tegenstellingen

Misschien wel het meest gehoorde argument tegen 2G is, dat het een deel van de bevolking zou ‘uitsluiten’ en daarmee de tegenstellingen en polarisatie aanwakkert. Vreemd dan dat er juist bij ons zoveel polarisatie lijkt te zijn terwijl wij een van de weinige EU-landen zijn die hier nog helemaal niet mee werken. Het zou ook best eens andersom kunnen werken: wanneer ongevaccineerden geen enkele consequentie van hun keuze ondervinden, terwijl anderen daar wel de prijs voor betalen, zet dat juist kwaad bloed en werkt polarisatie in de hand.

Het klopt dat, zoals bijvoorbeeld Marion Koopmans stelt, ongevaccineerden diverse motivaties hebben en er ook mensen bijzitten die zich voor de rest aan alle maatregelen houden en erg hun best doen. Die wil je niet met de wappies gelijkstellen en hoop je met goede informatie alsnog te overtuigen. Sowieso is het cruciaal dat nog meer werk wordt gemaakt van het geven van goede informatie aan verschillende (doel)groepen, en het tegengaan en weerleggen van desinformatie op bijvoorbeeld sociale media. Er zijn al goede initiatieven wat dit betreft maar het is moeilijk opboksen tegen de manier waarop nepinformatie wordt verspreid, met soms duizenden retweets door bots binnen enkele uren, zoals dit voorbeeld over #vaccinatieschade laat zien. Ook het feit dat volksvertegenwoordigers als Thierry Baudet actief campagne voeren tegen het coronabeleid en vaccinaties, en hun achterban dagelijks ophitsen en van valse informatie voorzien, is zeer schadelijk.

Je kunt niet wachten totdat iedereen zonder enige drang van nut en noodzaak van vaccineren overtuigd is. Want hoewel vaak het tegendeel wordt beweerd is de kans groot dat dwang- en drangmaatregelen de vaccinatiegraad verhogen. Ik heb eerder hierover geschreven, en De Volkskrant aangehaald waar men de vaccinatieplicht in verschillende landen en van verschillende vaccins beschrijft. Ik was stomverbaasd te vernemen dat wij bijvoorbeeld een ‘pokkenbriefje’ hebben gehad, een bewijsje van de verplichte vaccinatie voor kinderen die gold tot 1975 (toen de pokken eindelijk waren uitgeroeid dankzij collectieve vaccinatie). Daarvan kon je vrijstelling krijgen als je ouders om religieuze redenen bezwaren hadden. Zo uitzonderlijk is die plicht dus niet. In het betreffende artikel haalt men onderzoek uit de VS aan, waaruit blijkt dat de vaccinatiegraad hoger ligt in staten met zelfs een lichte vorm van verplichting – eentje waarbij men alsnog mag weigeren met een beroep op gewetensbezwaren. In Europa bleken boetes de vaccinatiegraad tegen mazelen en rode hond te verhogen.

Oneerlijk

Het is niet eerlijker om alleen maatregelen te nemen die voor iedereen gelden, omdat er een groot verschil is tussen gevaccineerden en ongevaccineerden in hun rol bij de verspreiding van het virus en vooral bij de druk op de ziekenhuiszorg. Dit geldt ook nu de vaccins wat minder goed tegen verspreiding helpen, wat met de boosters sowieso grotendeels wordt opgeheven. Het is juist oneerlijk als we allemaal in lockdown moeten blijven, terwijl we met 2G (deels) open zouden kunnen. Er wordt van gevaccineerden onterecht solidariteit verwacht met een groep die zelf niet solidair is. Dat zij soms oprechte redenen hebben en geen wappie zijn, doet daar niks aan af. Hun keuze, waarom dan ook gemaakt, benadeelt anderen en de samenleving. We zitten in een crisis, er wordt van veel mensen veel gevraagd, soms meer dan ze kunnen dragen. Het is een vorm van luxe om deze groep volledig uit de wind te houden, en hun voor ons allen zeer nadelige keuze met zijn allen op te vangen. In theorie is dit nobel, en in ‘vredestijd’ wanneer de situatie niet zo nijpend is op diverse vlakken in de samenleving, zou dit wellicht op zijn plaats zijn.

De samenleving is totaal ontwricht door het virus en de bestrijding ervan. Een prik halen is dan een relatief simpele handeling. Daar mag in deze omstandigheden best wat druk op worden gezet. Ondertussen moet de overheid ook al het andere doen dat binnen haar bereik ligt om het virus te bestrijden: ventilatie, breder testen, strenger toezien op quarantaine voor positief geteste mensen en hen ook faciliteren, en maatregelen ook beter handhaven.

Daarbij zou men ook wat meer zijn licht kunnen opsteken in andere landen, waar het soms toch wat beter gaat dan hier, en niet altijd de wijsneus van de EU willen zijn die het denkt af te kunnen met minder ic’s, testen, boosteren of mondkapjes. De Tweede Kamer uitte meermaals haar frustratie over het trage optreden van onze regering; hopelijk gaat ze bij 2G niet zelf op de rem staan, waardoor we weer achter de buurlanden aanhobbelen en strengere lockdownmaatregelen nodig blijven hebben. Ik wens minister Kuipers veel succes en heb goede hoop dat hij kundig en voortvarend zal optreden.

Is 2G ingrijpender dan andere maatregelen?

 

De onvrede over de alweer derde lockdown van Nederland neemt toe. Het helpt daarbij niet dat wij als enige in Europa nu zo’n strenge lockdown hebben, en dat daarom hordes mensen over de grens gaan shoppen, eten en naar de kapper, maar ook hun booster halen en op wintersport. Wat de klagers daarbij vergeten is dat er ook in sommige andere landen best strenge regels gelden waar men zich doorgaans ook aan houdt (al is ook elders flink gesjoemeld met valse QR-codes). Mondkapjes moeten soms ook op straat gedragen, en sowieso ook over de neus, en vaak de dikkere ffp2-maskers die je niet zo makkelijk even op de kin zet. Horecapersoneel checkt mensen ook echt op hun coronapas en ID. Veel is sowieso alleen open met 2G, iets wat veel Nederlanders nogal een gruwel lijkt, behalve als het betekent dat ze daarmee in Duitsland wel naar de kapper en het restaurant kunnen. Dan is die zogenaamde solidariteit met de ongevaccineerde medemens (die zelf sowieso bepaald onsolidair is) toch niet meer zo’n issue.

Niet alleen wappies en Baudet-adepten zijn tegen 2G en zien hierin het bewijs dat we een totalitaire samenleving zijn geworden, ook sommige virologen en bijvoorbeeld mensen uit het voormalige Red Team zijn niet enthousiast. Zij vinden dat eerst nog veel meer ingezet moet worden op andere maatregelen zoals meer testen en beter contactonderzoek, breder gebruik van (betere) mondkapjes, meer doen aan goede ventilatie, en quarantaine voor positief geteste mensen verplicht stellen. Dit ziet men als minder ingrijpende maatregelen dan 2G waarbij een deel van de bevolking van een deel van het publieke leven wordt uitgesloten.

Ook stelt men dat 2G de verspreiding van het virus niet indamt, en ziet dit als onderdeel van de vooral door het Red Team fel bestreden strategie van het gecontroleerd laten rondgaan van het virus. De vaccins werken immers het beste tegen ernstige ziekte en wat minder goed tegen verspreiding. Je kunt dus op je 2G feestje het virus oplopen, en dat de week erop aan je ouders/de buurman/je docent op school/op je werk doorgeven. De ervaring leert dat als het virus rondgaat, het de kwetsbaren na een tijdje ook bereikt. Daarom zien sommigen dit ‘gecontroleerd laten rondgaan’ als immoreel. Vaccins beschermen bepaalde groepen toch onvoldoende.

Veel deskundigen die in Nieuwsuur of Op1 gevraagd worden naar de noodzaak van een vaccinatieplicht, houden zich op de vlakte (dat is aan de politiek etc.) en wijzen vooral op de makkelijkere dingen die eerst verbeterd kunnen worden (mondkapjes, testen en contactonderzoek, ventileren). Anderen, zoals Marc Bonten of Menno de Jong van het OMT, spreken zich wel uit en achten vaccinatiedrang of –dwang onvermijdelijk om uit de coronacrisis te komen.

De vraag is niet alleen of die ‘makkelijkere dingen’ voldoende zullen helpen en of ze wel echt makkelijker zijn. Ook is de vraag of sommige dingen waar de critici minder moeite mee hebben dan bijvoorbeeld met 2G, niet evenzeer aan fundamentele rechten of vrijheden raken. En waarom het niet èn-èn kan zijn. We hebben immers alles wat binnen onze mogelijkheden ligt en effectief is nodig om de zorg te ontlasten en weer toegankelijk te krijgen. Ex Red Team-lid Ginny Mooy schrijft bijvoorbeeld dat “voordat de overheid overgaat tot maatregelen die onze grondrechten aantasten, eerst alle inspanning verricht moet zijn om met andere, minder ingrijpende middelen de epidemie te bestrijden.” Als voorbeelden daarvan noemt ze:

Het bron- en contactonderzoek spoort in nog geen kwart van de gevallen de bron op. Mensen krijgen slechts een dringend advies om in quarantaine te gaan. In het kader van ‘proportionaliteit’ is het wellicht effectiever om – in plaats van 2G – over te gaan tot een wettelijke verplichting tot isolatie en quarantaine van besmettelijke personen. Zoals bij een Groep A ziekte wettelijk gezien altijd al een mogelijkheid zou zijn geweest.

We hebben meer ‘gereedschappen’ achter de hand: zoals FFP2-maskers in de zorg, want ook in de zorgsetting raken mensen besmet. Mondneusmaskers in alle binnenruimten voor iedereen vanaf 6 jaar, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie adviseert. Ook als je zit. Goede ventilatie op scholen, CO2meters en hepafilters. De schoolvakanties anders indelen.

Quarantaine verplicht stellen voor besmettelijke personen is een goede maatregel, maar ook behoorlijk ingrijpend. En eigenlijk moet je ook mensen isoleren die in nauw contact zijn geweest met besmette personen, zoals sommige landen ook doen. Dat komt neer op een soort huisarrest; over inperking van vrijheid gesproken... Daarbij wordt de overgrote meerderheid niet heel ziek van corona, zeker jongeren niet, dus je sluit grote groepen deels gezonde mensen die niks hebben misdaan voor een à twee weken op. Dat vind ik niet minder ingrijpend dan bewust ongevaccineerden uit bepaalde uitgaansgelegenheden weren.

Mooy haalt Israel aan als voorbeeld van een land dat het goed doet:

We lonken naar Israël, waar boosters de schade van Delta aanzienlijk leken te beperken. Wat we niet willen zien, is dat er in Israël naast boosteren een slim beleid onder zat: Inreisbeperkingen, 2 meter afstand, maskers voor iedereen ouder dan 7 jaar en voordat het schooljaar er begon werd alle ouders gevraagd hun kinderen te testen. Dat hield de scholen goeddeels coronavrij en dat scheelt. Israël zet dus niet alleen in op vaccineren, maar op een heel palet aan maatregelen, waarbij “testen, testen en nog meer testen” de ruggengraat vormt.

In Israel stijgt het aantal besmettingen inmiddels ook flink, en is men met een tweede booster gestart. Men doet het er zeker beter dan hier, alleen wel met een prijs. Overigens heeft ook Israel 2G ingevoerd. Ik ken mensen die diep ongelukkig zijn dat ze al meer dan anderhalf jaar hun dierbaren in Israel niet hebben kunnen opzoeken, want er gold ofwel een bijna totaal inreisverbod of bijna ondoenlijke quarantaine regels. Dit geldt ook voor landen als Australië en Nieuw Zeeland, ook vaak aangehaald als goede voorbeelden door de ‘strenge school’. Ik vind het onmenselijk om mensen voor zo’n lange periode toegang tot het land te ontzeggen. Mensen ondanks een negatieve test, vaccinatie en goede gezondheid toch een of twee weken in quarantaine zetten voordat ze mogen doorreizen is ook behoorlijk ingrijpend. Ik weet dat het effectief is maar de kosten in beperking van vrijheden zijn hoog.

Ik ben in de afgelopen anderhalf jaar drie keer uit eten geweest en heb één keer in een kroeg gezeten. Voor corona deed ik dit vaker, en ik verheug me er ook erg op als het binnenkort weer (ongedwongen) kan. Maar het is van een totaal andere orde dan wanneer ik mijn vriend, broer of moeder lange tijd niet zou kunnen opzoeken, of weken in mijn eigen appartement zou worden opgesloten. De grondrechten die 2G zou aantasten vallen, als het alleen voor uitgaan en dergelijke zou gelden, eigenlijk mee in vergelijking met andere maatregelen.

De overheid moet zeker meer inzetten op ‘makkelijker’ zaken zoals breder testen (zelftesten gratis ter beschikking stellen!) en goede ventilatie van (school)gebouwen. Het continu dragen van mondkapjes in de klassen zal zeker helpen maar is best ingrijpend voor kinderen en er gaat veel non-verbaal contact verloren. Ook op andere plekken waar je ze de hele dag moet ophebben kan dit als ingrijpend worden ervaren, en dat geldt temeer wanneer op steeds meer plekken ffp2-maskers de norm worden. Zelf ervaar ik ze als erg belastend, zowel praktisch als ook sociaal, en sommige mensen worden echt benauwd als ze ze lang op moeten.

Bijna alle maatregelen die effectief zijn tegen corona zijn kortom  belastend of ingrijpend, zowel lockdownachtige maatregelen als bovengenoemde zaken. Anderhalve meter afstand houden van je beste vrienden en twee ramen tegenover elkaar open bij het kerstdiner doet best wat af aan de sfeer. Buiten beboet kunnen worden als je met meer dan twee mensen wandelt of even geen anderhalve meter afstand houdt is ook heftig, om van een avondklok nog maar te zwijgen. Toch worden die – soms morrend – breed geaccepteerd in de strijd tegen corona, en is er in elk geval niet het soort principiële kritiek op als op 2G.

Men ziet 2G blijkbaar als iets van een heel andere orde. Nu moet opeens eerst al het andere uit de kast gehaald (bij de avondklok, wat ik dus echt de meest heftige maatregel vond, heb ik dit argument niet gehoord). Ook moet 2G nog veel beter onderbouwd, hoor ik bijvoorbeeld Kamerleden zeggen. Ik dacht dat dit al was gebeurd en het effect duidelijk was: in vergelijking met 3G veel minder ziekenhuisopnames (volgens onderzoek van het OMT zelfs meer dan 80%) en dus minder druk op de zorg. De slechtst onderbouwde maatregel was volgens mij wederom de avondklok, waarvan alleen een grove schatting van de effectiviteit was gemaakt, en dat was dan samen met de ook vergaande 1-bezoeker regel; toch weerhield dit de Tweede Kamer er niet van er vrij breed mee in te stemmen.