Mensen die op populisten stemmen

 

In mijn vorige blog ging ik in op de verkiezingsuitslag van 17 maart en de winst voor de VVD en Mark Rutte, die mij in zekere zin verbaasde omdat er zoveel kritiek was op het beleid van de regering, vooral betreffende de coronacrisis en de toeslagenaffaire. Van deze kritiek heeft links niet geprofiteerd, ondanks de inzet van bijv. SP’er Renske Leijten in het boven tafel krijgen van gevoelige informatie in de toeslagenaffaire. Wel geprofiteerd heeft Forum voor Democratie, dat tegen de verwachting in 8 zetels won. Dit ondanks de openlijk racistische en antisemitische opmerkingen en tweets van Thierry Baudet en co, en zijn van de pot gerukte complottheorieën.

Bestuursstijl

Inmiddels heeft het imago van premier Rutte toch een flinke deuk gekregen. Wat de toeslagenaffaire of de vele blunders tijdens de coronacrisis niet vermochten, leek even werkelijkheid te worden na een uitglijder door een onhandigheid van een verkenner. Rutte zei net iets te nonchalant dat dit echt niet nog in de Kamer moet worden uitgespeld, dat we dóór moeten, het land moet geregeerd, niet zo zeuren over kleinigheden en formulerinkjes, we gaan het snel en efficiënt regelen onder mijn leiding. De onvrede van mensen, van Kamerleden althans, leek zich te kanaliseren in die ene opmerking over dat ene Kamerlid, dat ene leugentje, dat staat voor de arrogantie van de macht, en uiteindelijk ook voor de houding die tot de toeslagenaffaire kon leiden, in de woorden van Leijten en datzelfde Kamerlid: de ‘Rutte doctrine’.

Dit gaat over bestuursstijl, over transparantie, over de rol van de regering versus de Kamer, en staat daarbij los van ontevredenheid over het inhoudelijke beleid, bijvoorbeeld of de Belastingdienst wel zoveel aandacht had moeten besteden aan fraudebestrijding bij toeslagen, versus fraudebestrijding bij brievenbusfirma’s of andere bedrijven.

Bonussen

Wat mij vaak verbaast is dat mensen die ook inhoudelijke kritiek hebben, die het bijvoorbeeld onbegrijpelijk vinden dat er bonussen worden uitgekeerd aan topbestuurders terwijl de gewone werknemer er niet op vooruit gaat, dat niet omzetten in een linkse stem. Waarom stemmen mensen die ontevreden zijn niet op partijen die met inhoudelijke en enigszins realistische oplossingen komen? Zoals bijvoorbeeld belastingverhoging zodat we mensen in de zorg en op scholen beter kunnen betalen, of weer terug naar het ziekenfonds als je kritiek hebt op het huidige systeem met zijn vele verzekeringen die elk jaar weer een puzzel vormen wie wat wel en niet vergoedt bij welke zorgverlener?

Vind je dat de marktwerking te ver is doorgeschoten, dat de kleine man het niet meer kan volgen, dat de gewone Nederlander wordt vermalen door een bureaucratisch en star overheidsorgaan? Nee, ik ben niet van de SP maar ik verbaas me er wel over dat mensen met dergelijke kritiek op partijen stemmen die de belasting willen verlagen, het bedrijfsleven ruim baan geven en de publieke voorzieningen verder uitkleden – althans dat is wat hun stemgedrag zegt, de verkiezingsprogramma’s zeggen natuurlijk allemaal dat alles belangrijk is en iedereen het beter moet krijgen. Geen belasting betalen maar wel een overheid die alles goed regelt en betaalt, van nu het ene noodhulp pakket na het andere, goede zorg, goede infrastructuur, voldoende woningen in alle sectoren, goed onderwijs, en ook politie natuurlijk en misschien toch ook iets voor defensie en het tegengaan van cybermisdaad, etc. etc. Iedereen snapt dat dat niet kan en dat is dus prima uit te leggen.

Rechtspopulisten

De coronacrisis heeft meer dan ooit duidelijk gemaakt hoe belangrijk de zorg is, en hoe urgent onze omgang met de natuur herzien moet worden. Daarvoor moet je niet bij de VVD zijn en ook niet bij Forum. Wilders zegt op te komen voor de zorg en dient moties in dat zorgpersoneel meer betaald moet krijgen, maar als je ondertussen de belasting wilt verlagen is het de vraag waarvan je dat moet betalen. Oh ja, van het mythische einde-aan-de-massa-immigratie natuurlijk.  Ten eerste is die al ingeperkt door de huidige regering, ten tweede zitten we aan verdragen vast, en ten derde zijn de meeste ‘buitenlanders’ (of vooral moslims want daar gaat het Wilders om) hier niet via een asielprocedure gekomen maar zijn hun ouders lang geleden hierheen gehaald om onze economie te helpen groeien. Hun kinderen zijn vaak fanatieker moslim dan zij waren en dat verander je niet door de grenzen te sluiten, maar dat terzijde.

De meeste stemmers op de populisten kijken blijkbaar niet erg kritisch naar de haalbaarheid van de plannen van Wilders en Forum of naar het verschil tussen wat zij zeggen en wat ze vervolgens doen. Rechtspopulisten worden zelden afgestraft voor het niet kunnen waarmaken van al hun beloftes en de onhaalbaarheid van hun plannen, omdat hun achterban dat kennelijk niet belangrijk vindt. Ze willen vooral een signaal afgeven, laten merken dat ze boos zijn en daarmee de traditionele partijen een opdonder geven. De behoefte om frustraties om te zetten in een stem lijkt het te winnen van de wens op een partij te stemmen die het meeste kans maakt daadwerkelijk iets aan het probleem te doen.

Ook extreme of zelfs openlijk racistische ideeën schrikken veel kiezers niet meer af. Wilders stemmers geven steevast aan dat ze niet al zijn opvattingen delen over moslims, maar het belangrijk vinden om op iemand van buiten de gevestigde orde te stemmen, tegen de elite, iemand die ‘zegt waar het op staat’ en ook bij zijn verhaal blijft. En iemand die hun problemen zoals verlies van autonomie en identiteit door ‘Brussel’ en teveel buitenlanders serieus neemt. Hoe hard gevestigde partijen ook roepen dat zij dat ook serieus nemen, hoe vaak die ook in gesprek gaan met ‘de gewone man’, zo wordt dat door hen niet ervaren. Misschien omdat die partijen wel luisteren maar ook kritisch zijn en niet overal in meegaan. Het is misschien een beetje als het eten van een vette snack die snel verzadigt tegenover een voedzame verantwoorde maaltijd: het eerste is aantrekkelijker maar het tweede beter op de langere termijn.

Burgerparticipatie

De vraag is hoe mensen kunnen worden overtuigd voor de voedzame maaltijd te kiezen, hoe ze kunnen worden aangesproken op hun ratio, op hun vermogen kritisch mee te denken in plaats van een lange neus te trekken naar de gevestigde orde. Mensen die op populisten stemmen hebben hun vertrouwen in de ‘gevestigde orde’, de traditionele partijen met hun machtsstructuren en ‘baantjes carrousel’ verloren, maar dat wil niet zeggen dat ze geen begrip hebben voor lastige dilemma’s en afwegingen.

Ik vind in dat opzicht de ideeën interessant over meer burgerparticipatie waarbij echte, reële invloed en verantwoordelijkheid wordt gegeven aan een a-selecte groep burgers. Geen referenda maar groepen burgers daadwerkelijk over lastige zaken laten meebeslissen, een beetje zoals de burgerjury’s in sommige landen. Uit onderzoek blijkt dat zij dan veel meer dan je zou verwachten op grond van wat je zoal leest op Twitter na uitspraken in belangrijke zaken, tot genuanceerde en afgewogen besluiten komen.

Uiteraard moet wel aan een aantal voorwaarden worden voldaan, en het zal niet met alle onderwerpen mogelijk zijn, maar ik denk dat democratie veel meer moet zijn dan een keer in de vier jaar stemmen. Ook de structuur die wij kennen met partijen waarvan je lid kunt worden en waarin je zelf invloed kunt uitoefenen door actief te zijn, werkt steeds minder. Juist in de populistische partijen is er weinig ruimte voor participatie van mensen van buiten de politiek, en wil de leider graag alle touwtjes in handen houden. Partijen zouden meer durf moeten hebben en vindingrijker kunnen zijn in het aanspreken van burgers op hun verantwoordelijkheidsgevoel en creativiteit, en zo de populisten de wind uit de zeilen kunnen nemen. Zij hebben immers de mond vol over de arrogantie van de macht en dat er niet naar de burger wordt geluisterd, maar doen daar zelf als het erop aan komt vrolijk aan mee. Zij nemen de burger uiteindelijk allerminst serieus, hoezeer ze hem/haar ook naar de mond praten.

Ratna Pelle