vrijdag 10 juli 2020

Coronaboetes kloppen voor geen anderhalve meter

Voor de Aleh, blad voor Nederlanders in Israel, schrijf ik een nieuwsoverzicht met het belangrijkste nieuws uit Nederland. In het laatste (digitale) nummer stonden aanpak en problemen rond de coronacrisis centraal in mijn overzicht. Daarbij is een stuk over de uitgedeelde boetes en de vraag of die juridisch wel steek houden en ook rechtvaardig zijn, helaas al voor het de eindredactie bereikte gesneuveld omdat het te detaillistisch is en daarom maar in beperkte mate interessant voor mensen die hier al lang weg zijn.

Ik had eigenlijk nog willen schrijven over de coronaboetes en de grote verschillen tussen gemeenten in de handhaving; in Nieuwsuur werd daar vorige week uitgebreid aandacht aan besteed terwijl eerder al juristen de willekeur en de onduidelijkheid over de interpretatie van de regels hekelden. Zij raadden mensen toen aan om de boetes aan te vechten en dachten dat een flink deel niet zou standhouden voor de rechter. Het meest spraakmakend was de boete die in Schiedam werd uitgeschreven aan vier mensen die, keurig op afstand van elkaar, een gebakje aten. Dit was een spontane actie van twee ouders die hun kind en diens partner opzochten, waarna men buiten een gebakje at. Deze boete leidde tot veel verontwaardiging. Met de crowdfundingactie 'Schiedam met slagroom' werd binnen een dag meer dan 1600 Euro opgehaald. Toch verklaarde de burgemeester achter de boete te staan. Uit de Nieuwsuur reportage bleek dat Schiedam met 639 boetes van half maart tot half juni in de top drie staat van gemeenten waar per 10.000 inwoners de meeste boetes zijn uitgedeeld.

Dergelijke boetes (ook voor bijvoorbeeld een verstandelijk beperkte jongen die op straat twee bekenden tegen kwam, of een vrouw die in een park in Nijmegen op een koord balanceerde terwijl een paar anderen in haar buurt toevallig ook circusachtige dingen deden) komen op de mensen die ze krijgen extreem onrechtvaardig over; ze hadden op zijn minst een waarschuwing willen krijgen omdat ze dachten niks fout te doen. Ondertussen kwamen 40 jongeren op een illegaal feest in Arnhem er wel met een waarschuwing vanaf.

Het is moeilijk, zo niet onmogelijk, om altijd consequent te zijn maar dit gaat wel heel ver. Hoe onduidelijk een en ander is blijkt ook uit het volgende citaat uit een NOS artikel van 22 mei, kort nadat premier Rutte een serie versoepelingen aankondigde:

Premier Rutte zei deze week dat het nooit verboden is geweest om buiten te zijn in groepen van meer dan drie personen. "Daar zit geen strikte begrenzing op", zei hij dinsdag, mits de afstandsregels worden nageleefd en het geen evenement wordt.

Maar er zijn gevallen bekend waarin groepen van vier of meer toch zijn behandeld als verboden samenscholing. "Vanuit de overheid was vanaf het begin gecommuniceerd dat groepen van meer dan drie niet zijn toegestaan. Daar hebben wij ook op gehandhaafd", zegt een woordvoerder van de Nationale Politie. "Maar beleid was wel om eerst te waarschuwen en in gesprek te gaan."

Kortom, de politie en Rutte spreken elkaar hier tegen. Dat lijkt mij reden genoeg om alle boetes die op grond van samenscholing zijn gegeven kwijt te schelden. Niet alleen is het verschil met groepsvorming in de praktijk lastig, het slaat ook nergens op. Het virus maakt echt geen onderscheid tussen wie heeft afgesproken dan wel een ander spontaan ontmoet. En van dat eerst waarschuwen kwam dus lang niet altijd wat terecht. Daarnaast staan de boetes in geen verhouding tot het werkelijke gevaar of de schade die mensen hebben veroorzaakt. Mensen die zelfs 30 km te hard rijden in het verkeer komen er met minder vanaf. Toen in maart de maximumsnelheid werd verlaagd naar 100 km per uur op de snelweg, gaf een kwart van de mensen aan zich daar niet aan te zullen houden. Men besloot echter om daar maar zeer bescheiden op te gaan handhaven. Veel lichte verkeersovertredingen worden zelden beboet. Ik verbaas mij geregeld over de lichte straffen waar mensen die zwaar letsel veroorzaken met hun roekeloze (rij)gedrag, mee wegkomen. Waar het anderen in gevaar brengen betreft, is de hoogte van de coronaboetes echt totaal buiten proportie.

Dat er zo streng op soms onduidelijke, nieuwe en diep in ons privéleven ingrijpende maatregelen is gehandhaafd is zeer discutabel en tast het rechtsgevoel aan. Toch heeft maar eenvijfde van de mensen de boete die zij kregen aangevochten, zo meldde de NOS gisteren. Ik hoop dat deze boetes massaal zullen worden kwijtgescholden. Waar mensen bewust de regels overtraden en bijv. een illegaal feest organiseerden, verdienen zij straf. Wanneer burgers ongepland, uit onnadenkendheid of omdat ze het echt niet wisten of snapten, een regel overtraden past een coulante houding. We hebben met zijn allen ons goed gedragen benadrukt Rutte steeds. Ondertussen heeft eenieder zich vast weleens even niet aan de afstandsregel gehouden of is op een mooie dag toch naar een relatief drukke plaats gekomen, heeft een niet strikt noodzakelijke reis gemaakt of ging naar de supermarkt op een druk moment. De overgrote meerderheid is daarvoor gelukkig niet beboet, de relatief kleine groep die net pech had dat er een overijverige boa in de buurt was verdient geen 400 euro boete en aantekening op het strafblad.

Ratna Pelle

~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*~*

Nieuws uit Nederland (Aleh juni 2020)

De afgelopen maanden stonden het nieuws en het openbare leven in Nederland uiteraard voor een groot deel in het teken van de corona crisis. Wat daarbij opvalt is hoe Nederland door de snelle verspreiding van het virus werd overvallen en aanvankelijk steeds achter de feiten aan liep.

Nog op 22 januari schreef minister Bruins van Volksgezondheid: ‘Het virus lijkt niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar’, en: ‘de kans dat het naar Europa komt [is] klein’. Dit was niet zo vreemd als het nu lijkt, want ook de WHO deelde die visie nog half januari, op basis van informatie uit China. Ook toen de eerste besmettingen eind januari Europa bereikten, bleef men herhalen dat ‘de kans op uitbraken klein is, zolang besmette mensen direct worden geïsoleerd’. Dit was de houding in Nederland tot begin maart. Alleen mensen die in risicogebied waren geweest en klachten hadden, werden getest. Daardoor bleven veel besmettingen onder de radar en kon het virus zich ongemerkt verspreiden onder de bevolking.

Bij ons werd eind februari de eerste officiële besmetting geconstateerd, bij een man uit Loon op Zand die voor zaken in Noord-Italië was geweest, waar het al volop heerste toen, en vervolgens in een zaal carnaval vierde. Later bleek dat het hier al eerder in omloop was en er voor de carnaval al mensen besmet waren, maar omdat de symptomen soms zo mild zijn en niet te onderscheiden van een gewone verkoudheid of griep, werd dit pas vrij laat vastgesteld. Men dacht het virus via contactonderzoek in de hand te kunnen houden en voerde nauwelijks beperkingen in. Het aantal besmettingen nam begin maart echter snel toe en was niet meer te herleiden tot al bekende gevallen of risico gebieden, en op 9 maart werden de eerste algemene maatregelen bekend gemaakt: handen wassen, niezen in de ellenboog, papieren zakdoekjes gebruiken en geen hand meer geven (waarbij Rutte op de betreffende persconferentie RIVM-hoofd Van Dissel toch een hand gaf, een beeld dat tekenend werd geacht voor de nonchalante wijze waarop men er aanvankelijk mee omging).

Daarna ging het hard: 10 maart riep men op tot sociale onthouding in Noord-Brabant, waar in de kielzog van de carnaval de meeste besmettingen waren geconstateerd, en enkele dagen later werd besloten dat mensen zoveel mogelijk moeten thuiswerken, dat evenementen met meer dan 100 mensen verboden zijn en culturele instellingen moeten sluiten. Ook kwam er een vliegverbod voor risicolanden. Het aantal besmettingen steeg inmiddels met meer dan 100 per dag en de eerste mensen overleden. Zondag 15 maart werd abrupt alle horeca gesloten en, vooral onder druk van leraren en de Tweede Kamer, werd besloten dat alle scholen dichtgaan. Ook werden mensen opgeroepen om anderhalve meter afstand van elkaar te bewaren en sociale activiteiten maar ook vergaderingen en sportlessen etc. werden stopgezet of moesten per videoverbinding. Er waren toen al 1.135 bekende besmettingen en 20 doden. Het openbaar vervoer ging over op een beperkte dienstregeling en men werd opgeroepen alleen echt noodzakelijke ritten te maken.

Maandag 16 maart hield Rutte zijn befaamde toespraak waarin hij het had over het opbouwen van groepsimmuniteit en stelde dat een groot deel van de bevolking besmet zou raken. Dit leidde tot veel verwarring en kritiek, ook uit het buitenland. Aan het einde van die week waren er, met steeds minder testen, 2.994 bekende besmettingen en 106 doden. Nadat in het weekend veel mensen de natuur in trokken, werden maandag 23 maart de maatregelen aangescherpt. Mensen kunnen nu boetes krijgen als ze geen afstand houden of met meer dan drie mensen samen zijn (groepsvorming). In tegenstelling tot veel andere landen mag je wel nog naar buiten, maar graag zo min mogelijk. Verzorgingshuizen en sommige ziekenhuizen worden gesloten voor alle bezoek. Als een lid van een gezin (milde) klachten heeft, moet iedereen thuisblijven. Contactberoepen zoals kappers moeten sluiten, maar winkels mogen openblijven. Veel winkels besluiten echter zelf de deuren te sluiten. De ‘intelligente lockdown’ is een feit. Er zijn inmiddels 4.749 bevestigde besmettingen en 213 doden. De ziekenhuizen en IC's lopen vol en er is een nijpend tekort aan beschermingsmateriaal en testen. Op 31 maart zijn er 12.595 bevestigde besmettingen en 1.034 doden. Alle maatregelen worden verlengd tot 28 april. Begin april is de druk op de zorg op zijn hoogtepunt met meer dan 1400 patiënten op de IC's, die daarvoor in allerijl zijn opgeschaald. Op 21 april zijn er 34.134 bevestigde besmettingen en bijna 4.000 doden, maar het aantal ziekenhuisopnames en mensen op de IC daalt en ook de stijging van het aantal doden neemt af. De pessimistische scenario’s die nog erger voorspelden komen niet uit en twee haastig opgezette noodhospitalen blijven ongebruikt.

Ondertussen echter voltrekt zich een stille ramp in verpleeg- en verzorgingshuizen met de meest kwetsbare ouderen: vele duizenden blijken besmet, zo'n 40% van de huizen heeft met besmettingen te maken, en bijna de helft van de besmette mensen overlijdt aan het virus. Een reden hiervoor is waarschijnlijk dat zij bij de verdeling van beschermingsmiddelen achter in de rij stonden, en verzorgend personeel het virus onbeschermd en ongemerkt heeft doorgegeven. Pas eind april wordt dit serieus genomen en de verdeelsleutel aangepast. Ook worden er dan op wat grotere schaal mondkapjes in eigen land geproduceerd, maar het is nog steeds te weinig, en dit probleem doet zich in de loop van mei nog steeds voor. Eind mei wordt op beperkte schaal weer bezoek toegelaten in verzorgingshuizen.

Begin mei worden een aantal versoepelingen bekend gemaakt. Nadat een week eerder al werd besloten de basisscholen (gedeeltelijk) te openen, mag er vanaf half mei weer buiten gesport worden in groepsverband en kunnen we weer naar de kapper. Op 6 mei is het aantal doden opgelopen tot boven de 5.000, maar is de druk op de zorg verder gedaald. Het aantal mensen dat overlijdt is gedaald van meer dan 100 naar zo'n 25 per dag, en zo'n 10 per dag begin juni. Op 19 mei wordt definitief besloten dat de al eerder in het vooruitzicht gestelde versoepelingen per 1 juni doorgaan: opening van de horeca en culturele instellingen (max. 30 mensen binnen, anderhalve meter afstand). Groepen tot 30 mensen zijn toegestaan mits men afstand houdt. De basisscholen gaan helemaal open en een week later ook gedeeltelijk de middelbare scholen, en vanaf half juni op beperkte schaal het hoger onderwijs. Het OV rijdt weer een normale dienstregeling maar (niet medische) mondkapjes worden daarin verplicht. Over nut en noodzaak van de mondkapjes was lang discussie: RIVM en regering zagen er steeds weinig heil in voor het publieke leven; de verplichting nu voor het OV komt daardoor niet erg geloofwaardig of consequent over.

Begin juni wordt besloten dat de grenzen met een aantal Europese landen weer opengaan per 15 juni en het negatieve reisadvies wordt ingetrokken. Voor landen met een hoger risico en landen buiten de EU blijft het voorlopig wel nog bestaan. Ook is men vanaf 1 juni begonnen met uitgebreider testen: iedereen met (lichte) klachten kan een speciaal nummer bellen en een afspraak maken om getest te worden.

Wat opvalt is het hoge aantal doden in Nederland, het nijpende tekort aan beschermingsmiddelen en testen, en hoe men aanvankelijk achter de feiten aanliep. Voordat we het in de gaten hadden bleek het virus zich (o.a. door carnaval en andere samenkomsten, vandaar dat er in het zuiden veel meer besmettingen waren) al veel verder te hebben verspreid. Dit komt o.a. omdat er maar heel beperkt werd getest. ‘Blijf thuis bij klachten’ was het devies, dan is testen niet nodig. Het totaal aantal besmette mensen lag daardoor volgens schattingen aanvankelijk wel 10 keer zo hoog dan de bevestigde besmettingen die dagelijks werden gemeld. Ook het aantal doden was hoger, zo bleek toen de zogenaamde ‘oversterfte’ bekend werd gemaakt: het aantal mensen dat in deze maanden meer was overleden dan normaal te verwachten is. Ook bleek later dat een flink aantal mensen (schattingen lopen van 25 tot wel 40%) geen of nauwelijks klachten ervaart terwijl men wel besmettelijk is. De ziekte heeft twee gezichten: voor zo'n 85% is het een griepachtige infectie, terwijl de overige 15% er ernstig ziek van wordt, met soms blijvende schade in het hele lichaam of de dood tot gevolg.

Wat verder opvalt is dat met onze ‘intelligente’ lockdown de cijfers even hard omlaag gingen als in bijv. Frankrijk waar je niet eens meer een ommetje mocht lopen of een rondje hardlopen. Ook de relatieve drukte in de weekenden met mooi weer heeft niet tot een nieuwe opleving geleid of zichtbaar de daling afgeremd. Dat geldt ook voor de versoepelingen en de duidelijk toegenomen drukte op straat van half mei. Volgens sommigen waren de eerste vrij milde maatregelen zoals geen handen schudden, vaak je handen wassen en thuis blijven bij geringe klachten al behoorlijk effectief, en vooral te laat genomen. Er zijn steeds sterkere aanwijzingen dat mensen buiten nauwelijks besmet zijn geraakt en vooral de matige luchtverversing binnen en het langere tijd dicht op elkaar verblijven problematisch is. Ook zijn er sectoren die bijzonder kwetsbaar zijn: na de verpleeg- en verzorgingshuizen zijn nu de slachthuizen een probleem: hier werken arbeidsmigranten vaak dicht op elkaar, worden in kleine busjes naar de werkplek vervoerd en leven met tien man in een huis. Ook zijn er in enkele scholen, kerken en moskeeën veel besmettingen geconstateerd.

Een nieuw probleem diende zich begin juni aan toen er wereldwijde verontwaardiging en woede heerste over de dood van een zwarte man door een witte politieagent in de VS. Op pinkstermaandag kwamen duizenden demonstranten naar de Dam die daar dicht op elkaar stonden. Hiermee had men niet gerekend, maar de burgemeester vond het een groter risico om in te grijpen en stelde het demonstratierecht boven het risico op verspreiding van corona. Dit kwam haar op felle kritiek te staan. Virologen zijn het niet eens over het risico ervan; het goede weer en het feit dat velen een mondkapje droegen beperken de kans op grootschalige besmettingen.

Boetes

Wat tot slot opvalt is dat maatregelen niet altijd consequent zijn en ook dat er vaak onduidelijkheid is of vooral was over wat wel en niet kan, en dat zaken soms wel en soms niet worden beboet. Zo mag er op dit moment (begin juni) weer in groepen tot 10 personen buiten worden gesport, maar is het onduidelijk of je buiten in georganiseerd verband mag picknicken. Er zijn boetes uitgedeeld aan mensen die voor de versoepelingen van half mei met zijn vieren op anderhalve meter afstand van elkaar in het park zaten of een gebakje aten, of met zijn drieën in een tuin zaten, ook op afstand. Iemand werd beboet die 4 mensen thuis had uitgenodigd, nadat de buren hem hadden 'aangegeven'.  De ene boa beboet wel, de andere niet. Er is volgens sommige boa's een verschil tussen afspreken met zijn drieën buiten (samenkomst) en groepsvorming (je laat de hond uit en komt spontaan bekenden tegen). Het eerst zou strafbaar zijn, het tweede niet. Volgens sommige interpretaties, want zo staat het niet in de noodwet. Per plaats en per boa worden zaken anders geïnterpreteerd. Daarbij blijken veel boetes fouten te bevatten. Volgens sommige juristen zouden de meeste boetes geen standhouden voor de rechter, en ook politieke partijen twijfelen aan de boetes. GroenLinks heeft mensen die zich gedupeerd opgeroepen bezwaar aan te tekenen bij de rechter. Sheila Sitalsing verwoordt het zo:

Belangrijker: de coronaboetes deugen ook veelal niet omdat ze drijven op willekeur en ongelijke behandeling (in Voorburg hadden Lou en Taco geen boete gehad, lichtte de verbaliserende boa behulpzaam toe), en omdat de noodverordeningen waarop ze zijn gebaseerd een veel te langdurige inbreuk vormen op grondrechten, zeggen staatsrechtgeleerden.

Maandag gaf de Raad van State de klagende juristen gelijk in een advies voor de Tweede Kamer. De noodverordeningen sluiten niet aan ‘bij de specifieke wettelijke grondslag die de Grondwet eist voor de beperking van grondrechten’. Democratische controle is er amper op, omdat de ongekozen voorzitters van de veiligheidsregio’s min of meer hun gang kunnen gaan.

Vandaar dat niet alleen politieke partijen maar ook hoogleraren mensen oproepen de boetes niet te betalen. De regels waren zo onduidelijk dat ook Rutte er niet meer uitkwam: op de laatste persconferentie op 19 mei zei hij dat met vier mensen in het park zitten gewoon mag en ook altijd heeft gemogen, terwijl daar veel boetes voor zijn gegeven.

Inconsequenties: binnen mag je meerdere mensen uitnodigen, buiten is met meer dan 2 samenkomen strafbaar (tot half mei?). Je mag wel buiten sporten tot 10 mensen, maar niet erna nog even napraten, op anderhalve meter afstand. Demonstreren met honderden of duizenden mag wel, picknicken in het park niet. Vliegtuigen mogen weer met volle bezetting vliegen, ander ov rijdt op maximaal halve bezetting en in de auto mag je niet met meer dan 2 mensen uit een verschillend huishouden zitten. 


Geen opmerkingen:

Een reactie posten